Το νόημα της αντίστασης

Θανάσης Γιαλκέτσης
Στοχαστής
Άρθρο του στην εφημερίδα "Ελευθεροτυπία" - 24/10/2010


Ο ένας μετά τον άλλον φεύγουν από τη ζωή οι τελευταίοι εκπρόσωποι της γενιάς που έζησε τα δραματικά γεγονότα της δεκαετίας του 1940, τον πόλεμο, την Κατοχή, την Αντίσταση, την εμπειρία του αντιφασισμού.

Στις νεότερες γενιές, που βρίσκονται αντιμέτωπες με πολύ διαφορετικά προβλήματα, η παλιά αντιπαράθεση φασισμού και αντιφασισμού φαίνεται σαν μια πολύ μακρινή υπόθεση. Ωστόσο, η εμπειρία του αντιφασιστικού αγώνα μεταβιβάζει στους μεταγενέστερους μια κληρονομιά ηθικο-πολιτικών αξιών, από τις οποίες μπορούν ακόμα και σήμερα να αντληθούν πολύτιμα διδάγματα.

Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα μιας ομιλίας που έκανε ο ιταλός φιλόσοφος Νορμπέρτο Μπόμπιο (1909-2004) στο Πανεπιστημιακό Κινηματογραφικό Κέντρο του Τορίνο, στις 20 Απριλίου 1955.

Υπάρχουν ορισμένοι νέοι, όπως διαβάζω σε μιαν επιστολή που δημοσιεύτηκε στη φοιτητική εφημερίδα «Ateneo», οι οποίοι θα ήθελαν να ρίξουμε μια βαριά ταφόπετρα πάνω στην Αντίσταση, επειδή αυτή ήταν ένας «αδελφοκτόνος πόλεμος», λες και εκείνος ο οποίος υπερασπίζεται την ελευθερία θα μπορούσε να αναγνωρίσει σαν αδελφό του εκείνον που την καταργεί ή λες και εκείνος που υπέφερε στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης θα μπορούσε να αναγνωρίσει σαν αδελφό του εκείνον που βοηθούσε στην πατρίδα τους ναζιστές να παρατείνουν την κυριαρχία τους στην Ευρώπη. «Αδελφοκτόνος» μόνο με την έννοια ότι όλοι οι άνθρωποι είναι αδέλφια. Τότε όμως όλοι οι πόλεμοι, και όχι μόνον η Αντίσταση, είναι αδελφοκτόνοι.

Θα ήθελα λοιπόν να προσκαλέσω έναν από αυτούς τους νέους, που επιδεικνύουν τόση σοφία, να πάει να διαβάσει μιαν από εκείνες τις φοιτητικές εφημερίδες που εκδίδονταν στην «ένδοξη» περίοδο του φασισμού, όταν αυτές οι εφημερίδες είχαν γίνει «πολιτικές», αλλά με την έννοια εκείνης της μοναδικής πολιτικής που άρεσε στους αξιωματούχους του φασιστικού καθεστώτος, και το κύριο καθήκον τους ήταν να επιτίθενται, με μεγαλύτερη οργή και μεγαλύτερο θράσος από όσο θα ήταν θεμιτό για αξιοσέβαστες εφημερίδες, εναντίον των εχθρών που τους υποδείκνυαν κάθε φορά αυτοί οι αξιωματούχοι. Αν δεν νιώσει ντροπή ή φρίκη, τότε σημαίνει ότι το μυαλό του είναι ερμητικά κλειστό στην κατανόηση των προβλημάτων της δημοκρατίας και της κοινωνικής προόδου. Αλλά αν κοκκινίσει από ντροπή ή έστω ξεσπάσει σε γέλια ή παραδεχθεί ότι τώρα μπορεί να γράφονται πράγματα που δεν είναι πάντοτε εξαιρετικά, αλλά δεν πέφτουμε πλέον στην τυφλή επιθετικότητα ή στην αγυρτεία που επικρατούσαν πριν από είκοσι χρόνια, αυτό σημαίνει ότι και αυτός ήδη αναπνέει, ακόμα και χωρίς να το αντιλαμβάνεται ή χωρίς να θέλει να το αναγνωρίσει, το νέο αέρα που δημιουργήθηκε από την Αντίσταση. Και αυτός ο αέρας που δημιουργήθηκε από την Αντίσταση είναι απλώς ο αέρας της ελευθερίας. Αν θα έπρεπε να πω συνοπτικά αυτό που διακρίνει ένα καθεστώς ελευθερίας από ένα καθεστώς σκλαβιάς, θα έλεγα ότι ενώ η σκλαβιά είναι μια συμφορά για όλους, ακόμα και για εκείνους που επωφελούνται από αυτήν, η ελευθερία είναι ένα όφελος για όλους, ακόμα και για εκείνους που την απορρίπτουν. Πέραν όλων των άλλων, εκείνοι που αρνούνται την ιταλική Αντίσταση πρέπει να αρνούνται και το μεγάλο ιστορικό κίνημα απελευθέρωσης, που συγκλόνισε όλη την Ευρώπη. Η ιταλική Αντίσταση είναι αλληλέγγυα με την ευρωπαϊκή Αντίσταση. Οι απολογητές του φασισμού ως εθνικής δόξας ας είναι βέβαιοι: ο φασισμός το 1943 είχε γίνει ένα κίνημα σχεδόν πανευρωπαϊκό και παντού συνώνυμο της βίας και του τρόμου.

Η Ιταλία είχε μιαν αδιαμφισβήτητη πρωτιά. Αλλά τη δόξα ότι είναι φασιστική χρειάστηκε έπειτα να τη μοιραστεί με τις άλλες χώρες. Ε, λοιπόν, η Αντίσταση αντιπροσωπεύει την ένταξη ενός μέρους των Ιταλών στην ευρωπαϊκή πάλη για την ελευθερία. Θέλουμε να απορρίψουμε την ιταλική Αντίσταση; Οφείλουμε τότε, αν θέλουμε να είμαστε συνεπείς, να απορρίψουμε και την ευρωπαϊκή Αντίσταση. Αλλά όποιος απορρίπτει την ευρωπαϊκή Αντίσταση πρέπει να αναλάβει την ευθύνη να δηλώσει ότι το ιδεώδες του για την κοινωνική ζωή είναι τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και οι φυλετικές διακρίσεις. Δεν θέλετε την Αντίσταση; Τότε θα θέλατε τον Χίτλερ. Η ιστορία είναι ένα πυκνό και δύσβατο δάσος, όπου μερικές φορές δεν υπάρχει παρά μόνον ένα μικρό μονοπάτι το οποίο οδηγεί στον ανοιχτό ορίζοντα. Στις κρίσιμες στιγμές μάς θέτει μπροστά σε σκληρές εναλλακτικές επιλογές. Ή από εδώ ή από κει.

Σε εκείνους που δεν θέλουν πλέον να γνωρίζουν για την Αντίσταση, επειδή στην Ιταλία τα πράγματα δεν βαδίζουν όπως θα έπρεπε, πρέπει να απαντήσουμε ότι η δική μας, όχι πάντοτε ευτυχής, παρούσα κατάσταση εξαρτάται από έναν μόνο λόγο: Από το ότι δεν έχουμε ακόμα διδαχθεί ολόκληρο το μάθημα της ελευθερίας. Και καθώς η αρχή αυτής της νέας πορείας της ελευθερίας υπήρξε η Αντίσταση, πρέπει να συμπεράνουμε ότι τα βάσανά μας, αν υπάρχουν τέτοια βάσανα, δεν εξαρτώνται από το γεγονός ότι δεν την έχουμε ακόμα πλήρως υλοποιήσει. Επειτα από δέκα χρόνια, τώρα μόνον αρχίζουμε να κατανοούμε σε πόσες πελώριες δυσκολίες προσκρούει η ζωή ενός ελεύθερου καθεστώτος. Εχουμε μάθει ότι ένα καθεστώς σκλαβιάς, όταν έρχεται η στιγμή επιδείνωσης της κρίσης του, μπορεί να χαθεί μέσα σε λίγο χρόνο, αλλά, για να εδραιώσουμε την ελευθερία, χρειαζόμαστε δεκαετίες. Για να σκοτωθεί ένας κακός αρκεί ένα κομμάτι σχοινί. Αλλά για να γίνει ένας άνθρωπος έντιμος, πόσες φροντίδες, πόσος μόχθος, πόσες θυσίες χρειάζονται! Και έπειτα, μερικές φορές, παρά την καλή θέληση, ούτε και αυτό κατορθώνεται.