Αθώες είναι μόνον οι πέτρες;

Γιάννης Πανούσης
Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
Άρθρο του στην εφημερίδα "Ελευθεροτυπία" - 4/1/2010


Το φως τέλειο δώρημα ή ευτελές παιχνίδι;

Θαν. Παπαθανασόπουλος. Ποιήματα

Αγαπητό στο κοινό, αλλά όχι στους λογοτεχνικούς κύκλους, το αστυνομικό μυθιστόρημα συνδυάζει αρχέτυπες μορφές δράσης και περιπέτειας με σύγχρονα πολιτισμικά υλικά, ώστε η «φυγή από την πραγματικότητα» να μη διαρρηγνύει και το πλαίσιο της πραγματικότητας (κι έτσι να επιτυγχάνεται η μερική έστω ταύτιση ηρώων και αναγνωστών). Η ανάγνωση αστυνομικών μυθιστορημάτων δεν τοποθετείται πλέον «ανάμεσα στο τσιγάρο και το σταυρόλεξο». Λογοτέχνες όλων των κατηγοριών και των ειδών εξασκούνται στη συγγραφή μυστηρίων και μυθοκεντρικών stories (κινούμενοι συνήθως γύρω από πολιτικές ίντριγκες).

ΟΙ ΗΘΙΚΕΣ πεποιθήσεις και αρχές των πολιτικών, οι σχέσεις διαπλοκής και πολιτικής, οι συγκαλύψεις από πρόσωπα «υπεράνω υποψίας» αυξάνουν το δημόσιο ενδιαφέρον ν' ασχολείται με το έγκλημα [ιδίως τα απολύτως πρωτοφανή και ανεξήγητα] και το δημόσιο αίσθημα ν' αναζητεί τις «υπόγειες» συνθήκες και περιστάσεις. Ολοι πιστεύουν ότι πίσω από την «κεντρική πολιτική σκηνή» κρύβονται άλλες μικρότερες σκηνές (με τα ίδια ή διαφορετικά πρόσωπα). Το ερώτημα «ποιος ωφελείται» (cui bono) που συνδέει κίνητρα και (εγκληματικές) πράξεις στοχεύει συχνά προς την upper class. Το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι συχνά «παλίμψηστο» γιατί μέσα από το κείμενό του και τις ιστορίες του κρύβονται ή αναδύονται άλλα κείμενα κι άλλες ιστορίες.

ΔΕΝ ΕΛΕΓΧΟΥΜΕ πλέον τη σκοτεινή μας πλευρά μέσω μόνον «ενός ηθικού γυροσκοπίου», ούτε αναλισκόμαστε σε ατέρμονες και αδιέξοδες ηθικολογίες αλλά ψάχνουμε στον ευρύτερο πολιτικό χώρο να εντοπίσουμε αυτούς που δεν θέλουν να τιμωρηθεί ο ένοχος γιατί είναι κοντινό κι αγαπητό πρόσωπο (ίσως και συν-ένοχος).

ΟΙ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ, οι πιθανές εξελίξεις, το δυνητικό και το προσδοκώμενο και η (οριστική;) επικράτηση του καλού κινούνται συχνά μέσα σ' έναν λογικό ή ηθικό ή και πολιτικό κομφορμισμό. Τελικά, βέβαια, τίποτα δεν απειλεί τη διαμορφωμένη κλίμακα αξιών παρά τους κινδύνους που διατρέχουν οι ήρωες. «Ο κόσμος επανέρχεται στην αρχική του αθωότητα».

ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ σκοτώνονται. Οι μνήμες όχι πάντα. Οι πραγματικοί ένοχοι σχεδόν ποτέ.

ΑΚΟΜΑ λοιπόν και αν η αστυνομική λογοτεχνία είναι ένα «παίγνιο» στο οποίο συμμετέχουν συγγραφέας-ήρωες-αναγνώστης, ένα είδος σκακιού, όπου οι συνθήκες και οι κινήσεις είναι τόσο ασυνήθιστες ώστε «να υπερβαίνουν ακόμα και την επινοητικότητα του μυθιστοριογράφου», τούτο δεν ερμηνεύεται ενιαία. Άλλοτε σημαίνει ότι όλα «είχαν λόγο να συμβούν» κι άλλοτε ότι τίποτα δεν ήταν προβλέψιμο. Η πρόσθετη κίνηση πάντοτε έχει την κρίσιμη αξία. Όποιος (συγγραφέας-ήρωας-αναγνώστης) αν την επιχειρήσει πρώτος, θα είναι ο τελικός «νικητής».

ΥΓ.: Οποιαδήποτε ομοιότητα με τις υποθέσεις Κοσκωτά και Siemens είναι εντελώς συμπτωματική.