Το Ιράν είναι χώρα διχασμένη

Ζαν-Μαρί Κολομπανί
Δημοσιογράφος, πρώην διευθυντής της εφημερίδας «Le Μonde»
Άρθρο του στην εφημερίδα "Το Βήμα" - 3/1/2010


Από τις 12 Ιουνίου, όταν επανεξελέγη, με τρόπο κάθε άλλο παρά αδιαμφισβήτητο, πρόεδρος του Ιράν ο Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ , οι διαμαρτυρίες δεν έχουν σταματήσει στη χώρα. Πρέπει να σημειώσουμε ότι η σύγκρουση μεταξύ καθεστωτικών και μεγάλης μερίδας Ιρανών οι οποίοι καταψήφισαν τον ως τότε πρόεδρο υποστηρίζοντας τον πρώην πρωθυπουργό- κατά τη διάρκεια του πολέμου με το Ιράκ Μιρχοσεΐν Μουσαβί ήταν ιδιαίτερα αμφίρροπη. Σύγκρουση η οποία γινόταν όλο και πιο βίαιη όσο η εκλογική νοθεία καθίστατο πιο προφανής. Μια νοθεία που με τη σειρά της αποτέλεσε το προκάλυμμα ενός πραξικοπήματος. Υστερα από εκείνη την ημερομηνία η ιρανική κοινωνία δεν σταμάτησε να διαδηλώνει. Πρωτοπόροι αυτών των διαδηλώσεων είναι η νεολαία και ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού που παραμένει πιστό στις αξίες της Ισλαμικής Δημοκρατίας, την οποία άλλωστε δεν αποκηρύσσει αλλά επιθυμεί τον εκσυγχρονισμό της. Πώς θα μπορούσε άλλωστε να συμβαίνει κάτι διαφορετικό όταν ηγετική φυσιογνωμία αυτού του κινήματος είναι ο Μουσαβί, ο οποίος αποτελεί εμβληματική προσωπικότητα της πολιτικής ζωής. Ωστόσο παρά το μέγεθός της η ιρανική αντιπολίτευση παραμένει διχασμένη, σχεδόν διασπασμένη. Από τη μία πλευρά βρίσκεται η πιο ριζοσπαστική μερίδα που ζητεί ελευθερία και από την άλλη υπάρχουν ομάδες που ζητούν μια φιλελεύθερης κατεύθυνσης μεταρρύθμιση ενός συστήματος του οποίου η νομιμότητα υποτίθεται ότι πηγάζει από τους θρησκευτικούς ηγέτες και τη λαϊκή εντολή, όμως το τελευταίο διάστημα επιβάλλεται διά της βίας. Ετσι μόνο μπορούμε να περιγράψουμε τις αιματηρές συγκρούσεις του περασμένου Σαββατοκύριακου που ξέσπασαν με αφορμή τη θρησκευτική εορτή στη μνήμη του ιμάμη Χουσεΐν. Η αναφορά στον θάνατο του Χουσεΐν το 680 μ.Χ. φέρει διπλό συμβολισμό, καθώς το μαρτύριο που υπέστη από τον στρατό των Ομεϊαδών ταυτίστηκε - στα συνθήματα των διαδηλωτών- με τις διώξεις του ηγέτη της σημερινής αντιπολίτευσης Μουσαβί.

Δεν είναι όμως μόνο η αντιπολίτευση διχασμένη, είναι και η ηγεσία της χώρας. Αυτό έγινε αντιληπτό κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για τα πυρηνικά η οποία δίχασε την κυβερνώσα ελίτ. Είχαμε ως πρόσφατα την εντύπωση ότι ο Αχμαντινετζάντ ήταν ο πρώτος μεταξύ των «γερακιών» του Ιράν. Ωστόσο η χειρ βοηθείας που έτεινε ο Μπαράκ Ομπάμα και οι διαπραγματεύσεις με τη διεθνή κοινότητα είχαν ως αποτέλεσμα μια πρώτη συμφωνία για τα πυρηνικά: στο εξής το «ελαφρώς» εμπλουτισμένο από το Ιράν ουράνιο θα μεταφέρεται στη Γαλλία και στη Ρωσία, προτού καταλήξει και πάλι στο Ιράν, ώστε να διασφαλίζεται ότι δεν θα χρησιμοποιείται για πολεμικούς σκοπούς. Ωστόσο σε αυτή τη συμφωνία αντιτάχθηκε ο πρόεδρος του ιρανικού Κοινοβουλίου, ένας πολιτικός που συγκαταλέγεται μεταξύ των αντιπάλων του Αχμαντινετζάντ και θεωρείται υπέρμαχος της προσέγγισης με τη Δύση. Ηταν ο ίδιος όμως που κατηγόρησε τον ιρανό πρόεδρο για υποχωρητικότητα προτάσσοντας μια πιο σκληρή γραμμή. Το πυρηνικό ζήτημα χρησιμοποιείται κατά το δοκούν από τις διάφορες παρατάξεις των σιιτών που βρίσκονται στην εξουσία: ο καθένας προσπαθεί να πυροδοτήσει τα εθνικιστικά αντανακλαστικά με σκοπό να διαμορφώσει ξεχωριστή ομάδα γύρω από τον εαυτό του. Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν κάποια από αυτές τις φατρίες θα διαχωρίσει τη θέση της μπροστά στις συνεχιζόμενες διαμαρτυρίες.

Προς το παρόν η εξουσία του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη Χαμενεΐ και του βασικού του φερεφώνου, του προέδρου Αχμαντινετζάντ, προσομοιάζει στις μεθόδους των ναζιστών, όπως επισημαίνουν μέλη της αντιπολίτευσης που ζουν εξόριστα στο εξωτερικό: Τα τηλεοπτικά κανάλια έδειξαν μέλη της πολιτοφυλακής να μαζεύουν διαδηλωτές και να τους «φορτώνουν» στις μοτοσικλέτες τους. Μια άλλη ένοπλη ομάδα, οι Φρουροί της Επανάστασης, φαίνεται ότι στεγάζει τον πιο σκληρό πυρήνα του συστήματος. Οσο για τον τακτικό στρατό, παραμένει προς το παρόν εντός των πλαισίων της νομιμότητας, χωρίς να είναι γνωστό αν υπάρχουν στους κόλπους του φυγόκεντρες δυνάμεις.

Σε αυτές τις διαιρέσεις θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και τις εθνικές μειονότητες. Σπανίως γίνεται αναφορά σε αυτές, διότι οι γειτονικές χώρες του Ιράν φοβούνται τυχόν εξάπλωση αποσχιστικών τάσεων στα εδάφη τους. Ωστόσο αυτή η τάση είναι υπαρκτή. Σε όλες τις εθνικές μειονότητες που κατοικούν στο ΙράνΚούρδοι, Βαλούχοι, Αραβεςαντιστοιχούν αυτονομιστικά κινήματα που μάχονται κατά της κυριαρχίας των Περσών. Συνολικά αυτές οι μειονότητες αποτελούν κάτι περισσότερο από το 40% του πληθυσμού της χώρας. Δύο εξ αυτών, οι Κούρδοι και οι Βαλούχοι, είναι σουνίτες. Για τις συγκεκριμένες ομάδες λοιπόν το ζήτημα δεν είναι μόνο η παραδοσιακή διεκδίκηση μεγαλύτερου μεριδίου από τον πλούτο των φυσικών πηγών και η ανάπτυξη των περιοχών τους αλλά και η άρνηση της κυριαρχίας των σιιτών. Οι ΗΠΑ θεωρούνται προφανώς ύποπτες για ενίσχυση αυτών των αυτονομιστών, τους οποίους, αντιθέτως, προσπαθούν να αναχαιτίσουν το Ιράκ και η Τουρκία λόγω της παρουσίας κουρδικών μειονοτήτων στα εδάφη τους. Μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις οι Φρουροί της Επανάστασης συγκρούονται με αυτονομιστικές ομάδες, ιδιαίτερα με αυτές που βρίσκονται στο Βαλουχιστάν ή στη μεθόριο με το κουρδικό τμήμα του Ιράκ, και συγκροτούν ένοπλες ομάδες.

Εκτός από τις μαζικές διαμαρτυρίες στους δρόμους της ιρανικής πρωτεύουσας και τις αντίστοιχες που πραγματοποιούνται στις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας, η αποστροφή που μπορούν να προκαλέσουν στον πληθυσμό της επαρχίας οι εικόνες μιας θρησκευτικής γιορτής που μετατρέπεται με τη βίαιη καταστολή σε λουτρό αίματος δεν αποκλείεται να πυροδοτήσει αναταραχές στις περιοχές των μειονοτικών που αδημονούν για ξεσηκωμό. Ολα αυτά τα στοιχεία συνθέτουν την εικόνα μιας πραγματικής αλλαγής που θα μπορούσε να εκτυλιχθεί στο Ιράν.

Προς το παρόν ο τρόπος που πραγματοποιούνται οι διαδηλώσεις θυμίζει την πρώτη Ιντιφάντα των Παλαιστινίων. Και δεν μπορούμε παρά να επισημάνουμε ότι υπάρχουν ήδη στοιχεία που προοιωνίζονται μια ακόμη πιο ριζική σύγκρουση. Ωστόσο σε αυτό το στάδιο κανένας δεν μπορεί να προβλέψει πού μπορεί να φθάσει.