Τα ψέματα τελείωσαν

Αλέξης Παπαχελάς
Δημοσιογράφος
Άρθρο του στην εφημερίδα "Καθημερινή" - 25/12/2009


Το 2009 μετράει μέρες και είναι σχεδόν βέβαιο πως θα μας αφήσει με μια αίσθηση αβεβαιότητος και ανησυχίας. Η Ελλάδα της μεταπολίτευσης μοιάζει να καταρρέει σε ορισμένους τομείς και να μας αποχαιρετά σταδιακά σε άλλους. Και όλα αυτά μέσα σ’ ένα παγκόσμιο οικονομικό σκηνικό στο οποίο επίσης δεν μπορεί να προβλέψει κανείς τι θα συμβεί.

Στα του οίκου μας τώρα το βέβαιο είναι πως το πολιτικό μας σύστημα, από το 1980 και μετά, κακόμαθε τον ελληνικό λαό σ’ έναν τρόπο διαβίωσης που δεν δικαιολογείται ούτε μπορούσε να συντηρηθεί από τις πραγματικές του δυνατότητες. Ταυτόχρονα ξεχείλωσε τους θεσμούς, διαλύοντας κάθε έννοια ιεραρχίας στη δημόσια διοίκηση, τα πανεπιστήμια, τον δημόσιο βίο γενικότερα. Δοξάστηκε ο «τσαμπουκάς» των εκατό ανθρώπων που μπορούν να κλείνουν το κέντρο της πόλης χωρίς να φοβούνται κανέναν, των επαγγελματιών της βίας που έκαναν στέκια τα πανεπιστήμια, των συνδικαλιστών που καταλαμβάνουν κρατικά κτίρια σαν να πηγαίνουν στο λούνα παρκ. Αυτή η καταστροφική κουλτούρα πότισε όλη την κοινωνία και έκανε τον λαϊκισμό δεύτερη φύση του Ελληνα.

Οι πολιτικοί μας χρέωναν ταυτόχρονα τη χώρα προκειμένου να διαιωνίζουν την εξουσία τους. Ποτέ δεν κάθισαν, όπως κάνει ένας καλός νοικοκύρης, να υπολογίσουν αν «βγαίνουμε» ή όχι. Διόριζαν κόσμο στο Δημόσιο, χρέωναν τα Ταμεία, μάθαιναν τον Ελληνα αγρότη να κάθεται στο καφενείο και να απολαμβάνει τον φραπέ του με τη βεβαιότητα πως θα πάρει τις επιδοτήσεις. Ορισμένοι, μάλιστα, αντιμετώπιζαν το δημόσιο ταμείο ως προσωπικό μηχανισμό αναδιανομής πλούτου.

Θεωρούσαμε όλοι μαζί, ως κοινωνία, πως είμαστε και «μάγκες» σε σχέση με τους Γερμανούς και τους άλλους Ευρωπαίους. Νιώθαμε σαν τον «καταφερτζή του σχολείου» που μπορεί και περνάει όλα τα μαθήματα με σκονάκια και αντιγραφές...

Τα καταφέρναμε βεβαίως με μερικά διαλείμματα καλύτερης διοίκησης και νοικοκυρέματος να πηγαίνουμε καλά ως χώρα. Τώρα όμως μας έπιασαν, για πολλοστή φορά, να αντιγράφουμε και έχουν αποφασίσει πως τέλειωσαν τα ψέματα ή βάζουμε τάξη στα του οίκου μας ή μας αφήνουν να βουλιάξουμε στο τέλμα του χρέους, της ανοργανωσιάς και των αδιεξόδων μας.

Οι λύσεις δεν θα είναι εύκολες γιατί ξαφνικά οι περιστάσεις απαιτούν να βρεθούν άμεσα λύσεις σε προβλήματα που έχουν συσσωρευθεί εδώ και δεκαετίες. Ετσι όμως λειτουργεί η ιστορία συνήθως, μια χώρα φορτώνεται παθογένειες και λάθη των ηγετών της μέχρι που μια μέρα έρχεται ο λογαριασμός.

Μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι άραγε; Δεν είναι εύκολο γιατί απαιτείται στιβαρή ηγεσία που θα αγνοήσει το πολιτικό κόστος και τις αντιδράσεις μιας κοινωνίας που έχει, καλώς ή κακώς, βολευτεί με ένα αρρωστημένο σύστημα. Δεν είναι ακόμη εύκολο γιατί οι ηγεσίες βγαίνουν συνήθως από τα κρίσιμα κομμάτια του δημόσιου βίου: την πολιτική, τα πανεπιστήμια, τον κρατικό μηχανισμό, τα μέσα ενημέρωσης. Εξαιρέσεις ασφαλώς και υπάρχουν, αλλά ο κανόνας επιβεβαιώνει τον νόμο της επιβίωσης της μετριότητας. Στην κορυφή κρίσιμων τομέων φτάνουν τώρα τα προϊόντα του συστήματος που εδραιώθηκε τη δεκαετία του 1980 και που έμαθαν να ζουν με τη συνδιαλλαγή και τον συμβιβασμό. Η ελπίδα είναι πως το βίαιο σοκ από την κατάρρευση πολλών μεταπολιτευτικών μύθων και συμπεριφορών θα αναδείξει και νέες ηγεσίες. Εχει ξανασυμβεί σε οριακές στιγμές της νεότερης ιστορίας μας.