Σενάρια για το άχαρο 2010

Μίμης Ανδρουλάκης
Συγγραφέας, Βουλευτής ΠΑΣΟΚ
Άρθρο του στην εφημερίδα "Καθημερινή" - 11/1/2010


Η παγκόσμια κρίση δε λέει να ολοκληρώσει τη δουλειά της. Τα απόνερά της για μερικά κράτη και ορισμένους τομείς του χρηματοπιστωτικού συστήματος μπορεί να αποδειχθούν πιο επικίνδυνα από καθεαυτή την κρίση. Μια από τα ίδια, λίγο καλύτερα το 2010; Μικρή ανάκαμψη και ύστερα παρατεταμένη στασιμότητα με σχήμα τετραγωνικής ρίζας ή σαξοφώνου; Ή σενάριο πανικού και διπλής βουτιάς; Άγρυπνη ετοιμότητα καθώς το πρώτο, το σχετικά καλύτερο σενάριο, έχει ίσως τις ίδιες πιθανότητες με το τρίτο, το χειρότερο. Πάντως, καλού κακού, ας σκεφτόμαστε και το απροσδόκητο τρίτο και μισό σενάριο της πιο άγριας βεβαιότητας που αυτή τουλάχιστον τη στιγμή συγκεντρώνει ελάχιστες πιθανότητες. Κι όμως κάποιοι ισχυρίζονται πως όσο μεγάλη είναι η πτώση τόση θα είναι και η άνοδος. Μακάρι.

Οι διεθνείς risk managers έντρομοι στήνουν αυτί σε οποιοδήποτε τρομακτικό σενάριο και αναζητούν, πάντα με το πνεύμα της ορδής, τις πηγές του επόμενου σοκ. Τώρα η “μόδα” μετά το Ντουμπάι λέει Ελλάδα. Μια δεκαετία αποτυχίας τους. Έπεσαν έξω και στις τρεις μεγάλες φούσκες – βουτιές της δεκαετίας. Οι αγορές και οι σοφολογιότατοί τους υποτίμησαν τα δύο τελευταία χρόνια τον κίνδυνο της κρίσης του δημόσιου χρέους στις ανεπτυγμένες χώρες και ειδικά στις πιο ευάλωτες της ευρωζώνης. Η πειθαρχία των αγορών στη ζώνη του ευρώ έγινε καπνός μέχρι που ήρθαν στην επιφάνεια οι ζώνες υψηλού δημοσιονομικού κινδύνου. Παράδοξο αλλά η ασφάλεια του ευρώ απέτρεψε τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Κυριάρχησε η αυταπάτη ότι τα “κράτη δεν χρεοκοπούν πια” εκτός και αν πρόκειται για Ταϊλάνδη, Αργεντινή ή Ουκρανία! Στερούνται τη “βαθιά μνήμη¨του καπιταλισμού. Το κράτος και ο καπιταλισμός μπορούν να υπερβαίνουν μια κρίση με μεθόδους που δημιουργούν την επόμενη. Για να αντιμετωπίσουν τη φούσκα των χρηματιστηρίων που έσκασε το 2000, προκάλεσαν, με την πλημμυρίδα του φθηνού χρήματος και τις χρηματοοικονομικές αλχημείες, την πιστωτική φούσκα. Όταν έσκασε κι αυτή δημιούργησαν τη φούσκα του δημόσιου χρέους, που αν δεν ξεφουσκώσει σταδιακά, μπορεί να προκαλέσει μια νέα παγκόσμια βουτιά τα επόμενα χρόνια. Η φούσκα από ιδιωτική έγινε δημόσια.

Το πολιτικό σύστημα της Ελλάδας αιφνιδιάζεται ιδιαίτερα μετά την εγκληματική αμέλεια της κυβέρνησης της ΝΔ. Τα κομματικά “προγράμματα” φαντάζουν ωραίες λίστες επιθυμιών γραμμένες πάνω σε μια φούσκα του δημόσιου χρέους έτοιμη να εκραγεί ανά πάσα στιγμή ακόμα κι από ένα μακρινό εξωτερικό συμβάν. Υπήρξε μια απεριόριστη διακομματική πίστη στο θαύμα του Γάμου της Κανά. Ας πούμε πως τη “νεοφιλελεύθερη” αυταπάτη, από ένα ευρώ μπορεί να βγάλουμε δάνεια 40 – 50 ευρώ, τη διαδέχθηκε μια σχολικού τύπου νεοκεϋνσιανή αυταπάτη ότι μπορεί το κράτος να δανείζεται απεριόριστα και πάντα η δημόσια δαπάνη με θετικό πολλαπλασιαστή θα υπερθερμάνει την οικονομία την ίδια στιγμή που θα καταρρέει η ανταγωνιστικότητά της. Έλα όμως που αν περάσεις ένα κρίσιμο αλλά μεταβλητό κατώφλι ο πολλαπλασιαστής γίνεται αρνητικός.

Αν το κάθε πρόσθετο ευρώ που δανείζεσαι κλιμακώνει επικίνδυνα το ασφάλιστρο κινδύνου, αυξάνει τις εισαγωγές, αφαιρείται από τον ιδιωτικό δανεισμό και εκτοπίζει τις ιδιωτικές επενδύσεις, τροφοδοτεί αντιπαραγωγικές δαπάνες του δημοσίου και αυξάνει τη δυσπιστία των αγορών, τότε είσαι σε ζώνη υψηλού κινδύνου.

Η δυναμική του χρέους σου υπερβαίνει επικίνδυνα τη δυναμική της ανάπτυξής σου, η ατμομηχανή της οικονομίας σου, δηλαδή η εσωτερική ζήτηση ξεμένει από κρατικά καύσιμα δίχως να μπορεί άμεσα να την υποκαταστήσει η εξωτερική ζήτηση, πορεύεσαι σχοιναβατικά πάνω από ένα διπλό κενό, δημοσιονομικό και παραγωγικό και όλα πια είναι ανοιχτά και πιθανά.

Γιατί όμως τώρα μπαίνει η Ελλάδα στη ζώνη υψηλού κινδύνου αφού κι άλλες φορές πέρασε το δημόσιο χρέος της το 100% του ΑΕΠ; Πρώτον, γιατί τώρα και τα επόμενα χρόνια υπάρχει ισχυρή πιθανότητα να συγχρονιστούν σε μια “Ημέρα Κρίσεως” όλοι οι δαίμονες της ελληνικής οικονομίας: διπλό έλλειμμα, λιγότερο και ακριβότερο χρήμα, ημιπτώχευση του ασφαλιστικού και πριν τη δημογραφική ανατροπή.

Δεύτερον, γιατί τώρα στη γύρα για δανεικά στις αγορές βγαίνουν και μας ανταγωνίζονται όλες οι ανεπτυγμένες χώρες και τα σύννεφα μιας ενδεχόμενης κρίσης του δημόσιου χρέους δεν υπάρχουν μόνο την Αθήνα και το Δουβλίνο αλλά και στη Μαδρίτη, το Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη. Αλήθεια οι σοφολογιότατοι των αγορών έχουν υπολογίσει την πιθανότητα μιας δημοσιονομικής κρίσης στη Μ. Βρετανία;

“Τι να κάνουμε;” Η πρώτη καταγεγραμμένη στην ιστορία διαχείριση χρεοκοπίας κράτους ήταν ελληνική. Ο Διονύσιος των Συρακουσών συγκέντρωσε όλες τις δραχμές και για να φάει το χρέος του μάρκαρε και μετέτρεψε τη μία δραχμή σε δύο. Το ίδιο περίπου έκανε και ο Ρούζβελτ. Μέχρι και προσωρινό νόμισμα – φάντασμα έκοψε. Εμείς όμως δεν έχουμε πια τη μηχανή που κόβει χρήμα ούτε μπορούμε να κάνουμε υποτίμηση του νομίσματός μας. Η μόνη “υποτίμηση” που μπορούμε να κάνουμε είναι η αρνητική, να ρίξουμε τους μισθούς μας ή η θετική, να μειώσουμε το διοικητικό και γραφειοκρατικό βάρος, να ανοίξουμε τα κλειστά επαγγέλματα και τις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών. Η κυβέρνηση Παπανδρέου, παρά τη σχετικά χαλαρή της εκκίνηση, θέλει δε θέλει τώρα, υπό την πίεση των αγορών και των εταίρων, παίρνει ταχύρρυθμα μαθήματα crisis management, κατανοεί ότι πρώτη προτεραιότητα είναι να κρατήσει η Ελλάδα το κεφάλι έξω από το νερό και πιέζεται από τη δύναμη των πραγμάτων να αποκτήσει ντε φάκτο το χαρακτήρα κυβέρνησης έκτακτης εθνικής ανάγκης ως προς την αίσθηση του επείγοντος και το συναγερμό όλων των κοινωνικών, δημιουργικών και παραγωγικών δυνάμεων της χώρας.

Το μεγάλο της στοίχημα είναι να αποφύγουμε το χειρότερο σενάριο δίχως να θυσιάσουμε τη δυνατότητα ανάκαμψης και τους μεσοπρόθεσμους στόχους για μια νέα βιώσιμη ανάπτυξη με κοινωνική δικαιοσύνη. Ο υπαρκτός κίνδυνος μιας άτυπης έστω χρεοκοπίας της χώρας μπορεί να γίνει το ατού για να επιχειρήσουμε στους δύσκολους καιρούς τις ώριμες αλλαγές που δεν αποτολμήσαμε στους καλούς, της ευφορίας και της αυταπάτης.