Κρίσεις και διακρίσεις;

Γιάννης Πανούσης
Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
Άρθρο του στην εφημερίδα "Ελευθεροτυπία" - 22/3/2010

Ακόμα και στα λασπόνερα, ουρανέ, καθρεφτίζεσαι

Θ. Βαής, Ουρανός

Οι φόβοι για μετακύλιση της οικονομικής κρίσης στο κοινωνικό ή και αντικοινωνικό πεδίο είναι βάσιμοι. Θα επιχειρήσω να προσεγγίσω τρία (από τα πολλά) ενδεχόμενα εν-τάσεων:

* ΟΤΑΝ η εγκληματική ενέργεια οφείλεται σε ενδοψυχική σύγκρουση του δράστη, η οποία εξηγείται από το γεγονός ότι διαφορετικές κοινωνικές ομάδες (οικογένεια, παρέα, εργοδοσία) αξιώνουν την τήρηση διαφορετικής συμπεριφοράς (για τη διέξοδο από την ίδια κρίσιμη κατάσταση).

ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ για τη θεωρία Culture Conflict που βρίσκει πεδίο εφαρμογής κυρίως στις μειονότητες, στους μετανάστες κ.ο.κ., δηλαδή στα πολυπολιτιστικά συστήματα ή σε κοινωνίες όπου το «νέο» με το «παλιό» δεν έχουν ακόμη λύσει τις διαφορές τους.

ΤΟ άτομο βιώνει την πίεση της ομάδας κατά τρόπο τόσο έντονο που το έγκλημα εκλαμβάνεται ως ανακουφιστική εκφόρτιση.

* ΟΤΑΝ η ανεργία και γενικότερα η οικονομική κρίση οδηγεί ορισμένα άτομα στο έγκλημα. Μολονότι η σχέση «ανεργία-εγκληματικότητα» είναι μεταβλητή και δύσκολα μετριέται (αφού παρεμβάλλονται παράγοντες όπως ηλικία, κοινωνική θέση, υγεία κ.ο.κ.), δεν θα μπορούσε εύκολα κάποιος εγκληματολόγος να παραβλέψει την ψυχοκοινωνική επίδραση που ασκεί στην προσωπικότητα η έλλειψη εργασίας (και οι συναφείς συνέπειες).

ΧΩΡΙΣ να είναι δυνατό να περιγράψουμε την πρώτη φάση του iter criminis, μοιάζει αναντίρρητο το συμπέρασμα ότι μακρόχρονη ανεργία καταλήγει σε αλλαγή των αντιλήψεων και των σχέσεων του ατόμου με την κοινωνία (με ενδεχόμενη παρενέργεια την αντικοινωνική συμπεριφορά ή και το έγκλημα).

* ΟΤΑΝ η ανομία γεννάει την εθελούσια οιονεί-περιθωριακότητα. Είναι γενικά γνωστό ότι ο παρασιτισμός των πλουσίων (και μη εργαζομένων) δεν ενοχλεί το σύστημα όσο «η αδράνεια» των ανέργων. Για πολλούς όμως αποκλειομένους -που φαίνεται ότι αυξάνουν συνεχώς- η «αποτυχία» είναι ελεύθερη επιλογή, καθώς οι κανόνες του παιχνιδιού είναι μονομερείς κι έχουν τεθεί αυθαίρετα από τους κυρίαρχους του παιχνιδιού, χωρίς να διατίθενται σε όλους και τα αντίστοιχα μέσα.

* ΟΣΟ για μας που αναλύουμε αυτές τις στάσεις, παγιδευμένοι καθώς είμαστε μέσα σε ιδεολογήματα και προκαταλήψεις, εκλογικεύσεις και παραγωγικές στρατηγικές, συχνά προτιμάμε να καταφεύγουμε σε κατασκευές «εσωτερικών εχθρών» αντί να συμβάλλουμε στην απόρριψη «στερεοτύπων».

ΜΠΟΡΕΙ το κεφάλι (διανοούμενοι) όταν μπλέκει με την κοιλιά (εργάτες) να μην μπορούν να συνεννοηθούν, αλλά όταν το «κεφάλι» μαζί με την «κοιλιά» χτυπούν τον εγκληματία (ως κοινό εχθρό) τότε σίγουρα κάτι λείπει από τον ανθρωπισμό μας.