Δημοκρατία υπό επιτήρηση

Ξενοφώντας Ι. Κοντιάδης
Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
Άρθρο του στην εφημερίδα "Έθνος" - 10/2/2009


Την προηγούμενη εβδομάδα ανακοινώθηκε ότι το καλοκαίρι θα ξεκινήσει η έκδοση των νέων βιομετρικών διαβατηρίων, που περιλαμβάνουν ψηφιακό αποτύπωμα για την αναγνώριση της ταυτότητας του κατόχου τους. Πρόκειται για μια εξέλιξη που εντάσσεται στη διευρυνόμενη χρήση των νέων τεχνολογιών στο πεδίο της ασφάλειας, στην οποία περιλαμβάνονται επίσης η συλλογή πληροφοριών και η επεξεργασία προσωπικών δεδομένων μέσω καμερών ασφαλείας, η δημιουργία διασυνδεδεμένων τραπεζών πληροφοριών από διεθνείς και εθνικές Αρχές, ακόμη και η διαρκής παρακολούθηση των εργαζομένων. Οι παρεμβάσεις αυτές δεν είναι ούτε μεμονωμένες ούτε αποσπασματικές, αλλά συγκροτούν μια οργανωμένη επιχείρηση προληπτικής παρακολούθησης και επιτήρησης κάθε προσώπου, ανεξαρτήτως εάν θεωρείται ύποπτο για την τέλεση αξιόποινων πράξεων. Έτσι όμως συρρικνώνονται ατομικά δικαιώματα και δημοκρατικές κατακτήσεις που θεωρούνταν δεδομένες.

Οι κάμερες παρακολούθησης είναι πλέον πανταχού παρούσες. Η τεχνολογική γνώση μετατρέπεται σε εξουσία, επιτρέποντας όχι μόνο στους κρατικούς μηχανισμούς αλλά και σε ιδιωτικά κέντρα οικονομικής και επικοινωνιακής ισχύος να εξασφαλίζουν ένα διαρκές βλέμμα στο χώρο, στις κινήσεις, στις επικοινωνίες και στις συμπεριφορές κάθε προσώπου. Οι «έξυπνες» κάμερες λαμβάνουν εικόνα και ήχο, καταγράφουν οχήματα, αναγνωρίζουν πρόσωπα και μεταφέρουν δεδομένα. Όπως γράφει ο Θεόδωρος Παπαθεοδώρου στο πρόσφατο βιβλίο του «Επιτηρούμενη δημοκρατία», η ανεξέλεγκτη χρήση των τεχνολογιών παρακολούθησης διαταράσσει την ισορροπία μεταξύ ασφάλειας και ελευθερίας και διογκώνει το κράτος ασφάλειας απέναντι στις εγγυήσεις του κράτους δικαίου.

Σήμερα στη χώρα μας δεν έχουν πιστοποιηθεί ο ακριβής αριθμός και η συγκεκριμένη αποστολή των καμερών ασφαλείας, ούτε έχει αποσαφηνιστεί ποιος έχει πρόσβαση στην εικόνα και στα λοιπά δεδομένα των συστημάτων παρακολούθησης της Αστυνομίας. Σε εκκρεμότητα παραμένει, επίσης, το ζήτημα της ηλεκτρονικής επιτήρησης των υπαίθριων συναθροίσεων, καθώς η καταγραφή εικόνας και ήχου δεν αφορά μόνο τα πρόσωπα που εμπλέκονται σε εγκληματικές πράξεις, αλλά όλους όσοι συμμετέχουν σε διαδηλώσεις.

Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, παρά την ανεπαρκή υποστήριξή της από την πολιτεία, παρήγαγε τα τελευταία χρόνια σημαντικές συστάσεις και αποφάσεις για την προστασία από την ηλεκτρονική επιτήρηση. Ωστόσο παραμένει αδιευκρίνιστος ο βαθμός συμμόρφωσης του κράτους και ιδιωτικών κέντρων εξουσίας προς τις αποφάσεις αυτές. Το φαινόμενο δεν είναι βέβαια μόνον ελληνικό. Αντλώντας νομιμοποίηση από τον φόβο των δυτικών κοινωνιών, ιδίως μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, ποικιλώνυμες εξουσίες αξιοποιούν τεχνολογίες αιχμής, προκειμένου να δημιουργήσουν ένα νέο «πανοπτικό» και να εκμηδενίσουν κάθε ίχνος ιδιωτικότητας και κάθε δυνατότητα ανώνυμης δημόσιας διαμαρτυρίας. Μπροστά στον υφέρποντα κίνδυνο μιας επιτηρούμενης ή αυταρχικής δημοκρατίας εμφανίζεται πλέον αναγκαία η εκ νέου «ανακάλυψη» και διεκδίκηση ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων, που θεωρούνταν αυτονόητα και αναπαλλοτρίωτα, όμως ανάγονται πάλι σε πολιτικά και θεσμικά διακυβεύματα.