Τα κόμματα, οι συμβιβασμοί και η κρίση

Νίκος Χαριτάκης
Καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, διευθύνων σύμβουλος του Ταμείου Νέας Οικονομίας.
Άρθρο του στην εφημερίδα "Το Βήμα" - 8/2/2009


Πιθανότητα και προοπτικές πολιτικής συνεργασίας στη χώρα μας είναι το ερώτημα. Οι τάσεις που δημιούργησε η νέα προεδρία των ΗΠΑ αρχίζει να βρίσκει πρόσφορο έδαφος. Η συνάφεια του οικονομολόγου δεν είναι τυχαία. Πρόσφατες αναζητήσεις στα οικονομικά εξετάζουν: Τι σημαίνει καλή κυβέρνηση; Γιατί αποτυγχάνουν οι κυβερνήσεις; Τι μηχανισμούς κινήτρων μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ώστε πολιτικοί και δημόσιοι λειτουργοί να στοχεύουν στο δημόσιο και όχι στο ατομικό συμφέρον; Αποκορύφωση όλων αποτελεί το ερώτημα: Υπάρχει ένα άριστο μέγεθος εθνικού κράτους που εξισορροπεί οφέλη από το μέγεθος και κόστη από τη διαφορετικότητα των προτιμήσεων σε δημόσια αγαθά και πολιτικές των κυβερνήσεων;

Από τη Wikipedia μαθαίνουμε ότι η πρώτη μορφή πολιτικής συνεργασίας αφορά «συναίνεση» και όχι εκχωρήσεις δικαιωμάτων σε νομοθετήματα και διοικητικές αποφάσεις. Η δεύτερη αφορά «συμβιβασμό» με εμπλοκή όλων των μερών σε σύνθετα πολιτικά θέματα έγκαιρα, ώστε να επιτευχθεί η άριστα εφικτή λύση με το μέγιστο αποτέλεσμα. Οσο για την τρίτη, δεν την αναζητούμε στις εγκυκλοπαίδειες, αφού μεταφράζεται ως «κομματική πειθαρχία». Ελληνικά παραδείγματα θυμίζουμε ότι είναι οι συναινέσεις νομοθετικού περιεχομένου, ιδιαίτερα σε τροπολογίες υπέρ κομμάτων και ομάδων πίεσης. Οι συμβιβασμοί αφορούν ενέργειες όπως συμμετοχή στην ΕΕ, στο ευρώ και στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Τέλος, το μαντρί αποτελεί την καθημερινότητα της ψήφου των βουλευτών της κυβερνητικής παράταξης.

Και, για να περιορίσουμε την έκταση του κειμένου, παραπέμπουμε σε βασικές έννοιες όπως Ιωβηλαίο, Σεισάχθεια, Μουσουλμανικές αρχές στην Τραπεζική (απαγόρευση τόκου στα δάνεια), Κοινωνία Εταίρων (ομόφωνη απόφαση) και Ανώνυμη Εταιρεία (πλειοψηφική απόφαση) _ βιβλιογραφία στη διάθεση του ενδιαφερομένου αναγνώστη _, όπου η συνεργασία λειτουργεί συνήθως αποτελεσματικά. Υποστηρίζουμε λοιπόν ότι επιλογές σε κρίση περιέχουν στοιχεία μεγαθυμίας.

Ολοι οι πολίτες, ψηφοφόροι ή μη, είναι μέλη της κοινωνίας, άρα και διεκδικητές μεριδίων. Θεωρούμε ότι όσοι αποφασίζουν έχουν αποδεχτεί ότι ατομική ευθύνη σημαίνει και κατανόηση της θέσεως του αντιπάλου. Οσοι λοιπόν διαχειρίζονται εξουσία οφείλουν να προσβλέπουν στην αποτελεσματικότητα, αλλά και στο απαιτητό εισόδημα των πολιτών. Γνωρίζουμε ότι στις πολυμετοχικές επιχειρήσεις οι διοικήσεις ευθύνονται όταν οι αποφάσεις τους τις οδηγούν σε κατάρρευση. Το αποφεύγουμε επιβάλλοντας συστηματικούς ελέγχους και ποινές. Οι έλεγχοι, όμως, των μετόχων συχνά συγκρατούν την επιχειρηματική δράση και άρα το προσδοκώμενο εισόδημα. Το δίλημμα της πίττας και του σκύλου παραμένει. Η πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση διδάσκει ότι τελικά οι ευθύνες είναι κοινές και στα στελέχη, αλλά και στους μετόχους που ζητούσαν όλο και μεγαλύτερα κέρδη. Στον πόλεμο του Ιράκ ευθύνονται και τα μέλη του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος αλλά σε κάποιο βαθμό και οι Δημοκρατικοί που εκχώρησαν δικαιώματα για εθνικό σκοπό. Συμπέρασμα, ναι στον συμβιβασμό αλλά σε «ποια τιμή».

Αν δεχτούμε τον συμβιβασμό, αναγνωρίζουμε ότι οι αποφάσεις στο μεσοδιάστημα θα ανατεθούν στην κυβέρνηση. Τυφλή συνεργασία, όμως, είναι επικίνδυνη. Ο φόβος ότι θα οδηγηθούμε σε επιλογές που θα εξυπηρετούν τα συμφέροντα των διοικούντων δεν εξαφανίζεται. Εκτός κι αν ο σκοπός, π.χ., προστασία των εθνικών συνόρων, είναι υπέρτατος. Διαφορετικά ζούμε σε μόνιμη απραξία από αλλεπάλληλες αμφισβητήσεις. Συμπέρασμα: το μαντρί, σε πολλές περιπτώσεις που δεν έχουμε υπέρτατους σκοπούς, διευκολύνει τη λήψη αποφάσεων και αναπτύσσει γόνιμη αντιπαλότητα.

Οσο πιο ισχυρός είναι ο ισολογισμός της εταιρείας τόσο ισχυρότερη είναι η τυπική εξουσία των διοικούντων έναντι των μετόχων. Το ίδιο ισχύει και για τις κυβερνήσεις. Είναι λοιπόν αναγκαίος ο συμβιβασμός σε περιόδους οικονομικής ισχύος ή όχι; Κατ' αρχήν όχι. Πώς, όμως, αποφεύγουμε φαινόμενα όπου οι μεγάλοι μέτοχοι έχουν «άλλη» φωνή έναντι των μικρομετόχων, σε βαθμό που να στρεβλώνουν ακόμη και τις επιλογές; Μήπως μας θυμίζει κάτι για τις κοινωνίες με ισχυρά επαγγελματικά λόμπι που επηρεάζουν τις κυβερνήσεις; Και αν ναι, μήπως ένας συμβιβασμός ανεξαρτήτως των οικονομικών συγκυριών, και παρά την αντιπαλότητα των μικρών κομμάτων, θα ήταν προς όφελος των ψηφοφόρων τους; Μήπως οφείλουμε να συμβιβαστούμε στους κανόνες δημοσιονομικής επιτήρησης προς όφελος των αδυνάτων πολιτικά; Μήπως ο συμβιβασμός και όχι η αντιπαλότητα θα απέτρεπε τον ευτελισμό της δημόσιας Παιδείας και Υγείας ιδιαίτερα από τους εκπροσώπους των λαϊκών στρωμάτων;

Το θέμα δεν εξαντλείται. Είναι, όμως, γεγονός ότι οι απαιτήσεις των πολιτών δεν ξεπερνούν ποτέ τα πολιτικά κόμματα και τις ιδεολογικές πλατφόρμες. Οταν επιλέγουμε ως πολίτες, συμβιβαζόμαστε. Τα κόμματα δεν θα έπρεπε λοιπόν να φοβούνται τον συμβιβασμό και τη στήριξη των αντιπάλων, καθώς στόχοι και ιδεώδη δεν εξαφανίζονται με τη συναίνεση, ούτε ακόμη και με συμβιβασμούς. Ο Schumpeter αναφερόταν στην κρίση ως «δημιουργική καταστροφή». Προσωπικά, με βάζει σε θετικές σκέψεις η φράση του νέου διευθυντή του γραφείου του Ομπάμα, ο οποίος είπε: «Ποτέ δεν θα θέλαμε μια σοβαρή κρίση να πάει χαμένη».