Άδολες συγχύσεις;

Γιάννης Πανούσης
Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
Άρθρο του στην εφημερίδα "Ελευθεροτυπία" - 9/11/2009


Μη βάλεις τον οδοιπόρο στο δίλημμα να πεθάνει ή να σε ληστέψει

Π. Κατράκης, Προβληματισμοί

Η Εγκληματολογία συνδέεται με την (κοινωνική) ζωή με περίπλοκους και διάφορους τρόπους, αφού άλλοτε λειτουργεί ως δικαιική και άλλοτε ως κοινωνιολογική επιστήμη, άλλοτε προσεγγίζει το έγκλημα ως (αντι)αξία κι άλλοτε ως κοινωνικό κίνδυνο. Η Εγκληματολογία, επιθυμώντας να αναγορευθεί σε (γενική;) επιστήμη του ανθρώπου και της κοινωνίας, απώλεσε το επιστημονικό «παράδειγμά της» γι' αυτό και αιωρείται ανάμεσα σε ασαφείς έννοιες (όπως αυτές της ηθικής και του πολιτισμού ), αντλεί τα επιχειρήματά της από σκληρές επιστήμες (όπως τη μοριακή βιολογία και τις νέες τεχνολογίες) και τα εντάσσει όλα σε ένα πολιτικό πλαίσιο.

ΕΙΝΑΙ όμως η πολιτική και η ηθική ασφαλείς μέθοδοι επιστημονικής προσέγγισης του εγκλήματος;

ΚΑΤ'ΑΡΧΗΝ οι ηθικοπολιτικές αξιολογήσεις δεν αποφεύγουν τις «παράπλευρες» απώλειες. Το έγκλημα ως παραβίαση ποινικού νόμου, ως παράβαση και απόκλιση από κανόνα και κανονικότητα, ως κοινωνική κατασκευή, ως ιδεολογική και πολιτική μορφή συνδέεται με την έννομη αλλά και με την κοινωνική τάξη.

Η κοινωνική τάξη όμως δεν εκφράζει μόνο την ισχύ της εξουσίας αλλά και ορισμένες βασικές αξίες, με βάση τις οποίες συμβιώνουν οι άνθρωποι. Αντίθετα, η «συμβίωση με το έγκλημα», ακόμη κι όταν παρουσιάζεται έτσι, δεν είναι αθώα υπέρ των αδυνάμων λειτουργία. Είναι άλλωστε γνωστό ότι όσοι ενστερνίζονται «εγκληματικές αξίες» στον χώρο ελέγχου τους ασκούν «εξουσία νόμου και τάξης».

ΔΕΝ πρόκειται δηλαδή για θυλάκους αντίστασης κατά του καταπιεστικού κράτους, αλλά για μορφές νέας παρα-κρατικής καταστολής. Η ρομαντική αναπαράσταση του εγκληματία ως αντιπάλου του συστήματος θέλει επανεξέταση. Κατά δεύτερον, ενώ η κοινωνία με τις αξίες της διεκδικεί το περιεχόμενο του «Κακού» που προκαλεί το έγκλημα, με το πρώτο εμπόδιο τα φορτώνει όλα στο κράτος· κι αυτοαπαλλάσσεται των ενοχών της. Αν όμως όσα γίνονται επί καπιταλισμού είναι «εγκλήματα», τότε το ζήτημα είναι πολιτικό και όχι επιστημονικό. Αν το έγκλημα είναι «φυσιολογικό» φαινόμενο και ο κάθε παραβάτης «φυσιολογικό» μέλος της κοινωνίας τότε το μόνο μη φυσιολογικό είναι το κράτος, η κοινωνία και το νομοθετικό σώμα και κατ' επέκταση περιττεύουν οι θεσμοί απονομής δικαιοσύνης.

ΤΙ νομίζουν ότι επιτυγχάνουν όσοι σκέπτονται έτσι, αν όχι την «επιστημονική υποστήριξη» της γενικευμένης ανομίας;

ΥΓ: Γιατί τα γράφω όλα αυτά; Γιατί πιστεύω ότι πριν από τη χάραξη αντεγκληματικής πολιτικής πρέπει να συμφωνήσουμε ως πολιτεία και ως κοινωνία για το ποια ακριβώς είναι τα όρια της ελευθερίας της Δημοκρατίας. Τα «εκτός ορίων» παιχνίδια μάς γυρνάνε στη βαρβαρότητα (ακόμα κι αν τα προτείνουν «αριστεροί»).