Η επιστροφή του κράτους

Δημήτρης Τσιόδρας
Δημοσιογράφος
Άρθρο του στην εφημερίδα "Ελευθεροτυπία" - 6/2/2011


«Η νέα πραγματικότητα του κρατικού καπιταλισμού». Οσο κι αν φαίνεται περίεργο, ο τίτλος δεν αφορά κάποια ημερίδα αριστερού κόμματος, αλλά μια από τις πολλές συζητήσεις που περιλάμβανε το πρόγραμμα στο Νταβός.

«Είκοσι χρόνια νωρίτερα η συζήτηση για την ελεύθερη αγορά και τον κρατικό έλεγχο φαινόταν να έχει λήξει υπέρ των αγορών. Ομως η πρόσφατη κρίση έχει φέρει τη συζήτηση ξανά στο προσκήνιο, καθώς οι κυβερνήσεις έχουν αναγκαστεί να αναλάβουν τον έλεγχο σε αποτυχημένες τράπεζες και να εξαγοράσουν άλλους τομείς της οικονομίας» αναφέρεται στο επίσημο site του Forum. Η αναφορά στον κρατικό καπιταλισμό είναι προφανές ότι δεν αφορά τον κλασικό μαρξιστικό ορισμό, αλλά την παρέμβαση του κράτους στην οικονομία και σε ένα σύστημα στο οποίο το κράτος λειτουργεί ως ο βασικός οικονομικός παίχτης και χρησιμοποιεί την αγορά για οικονομικά και πολιτικά οφέλη.

Η οικονομική κρίση ήρθε να αλλάξει πολλά. Οπως παραδέχεται ο «Economist», «ενώ τα προηγούμενα χρόνια ο «κακός» της ιστορίας ήταν ο κρατικός παρεμβατισμός, τώρα είναι οι υπό πτώχευση εταιρείες».

Η κουβέντα για τον ρόλο του κράτους άνοιξε ξανά. Οι τέσσερις πυλώνες στους οποίους στηρίζονται σήμερα οι κρατικές οικονομίες είναι: οι εθνικές πετρελαϊκές εταιρείες, οι κρατικές επιχειρήσεις, οι ιδιωτικές εταιρείες που στηρίζονται από το κράτος για να λειτουργήσουν ως εθνικοί πρωταθλητές και τα κρατικά επενδυτικά ταμεία ή Sovereign Wealth Funds (SWFs).

*Η ενέργεια ελέγχεται παγκοσμίως από τα κράτη. Οι 13 μεγαλύτερες πετρελαϊκές εταιρείες στον κόσμο με βάση τα αποθέματα τους είναι κρατικές και κατέχουν πάνω από το 75% των παγκοσμίων αποθεμάτων και της παραγωγής. Οι ιδιωτικές πολυεθνικές που κινούνται στον τομέα της εμπορίας πετρελαιοειδών πρέπει να έρθουν σε συμφωνία με κρατικές επιχειρήσεις για να μπορούν να έχουν επαρκή πρώτη ύλη.

*Σε πολλούς τομείς, από τα πετροχημικά και την παραγωγή ενέργειας, ώς τις τηλεπικοινωνίες, την παραγωγή ατσαλιού, αυτοκινήτων, αεροπλάνων, ο ρόλος των κρατικών εταιρειών αυξάνεται αφού όλο και περισσότερες κυβερνήσεις χρησιμοποιούν την αγορά για να ενισχύσουν τη θέση τους και στο εσωτερικό και διεθνώς. Η Κίνα αλλά και η Ρωσία και η Ινδία βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτής της τακτικής.

*Ο τρίτος τομέας κρατικής παρέμβασης αφορά την κρατική ενίσχυση ιδιωτικών εταιρειών. Κι αυτό δεν γίνεται μόνο στην Κίνα και τη Ρωσία, όπου η κρατικά διευθυνόμενη οικονομία έχει μακρά παράδοση, αλλά και σε χώρες που λειτουργούν πιο ανοιχτά. Η Vale που ασχολείται με ορυκτά στη Βραζιλία, η Tata (αυτοκίνητα, ατσάλι, χημικά) στην Ινδία, η San Miguel στις Φιλιππίνες είναι παραδείγματα τέτοιων εταιρειών.

*Τα κρατικά επενδυτικά ταμεία είναι ο τέταρτος πυλώνας. Με χαρτοφυλάκια σε συνάλλαγμα, κρατικά ομόλογα, επενδύσεις σε ακίνητα και μετοχές διαφόρων εταιρειών, δεν λειτουργούν μόνο με οικονομικά κριτήρια, αλλά οι κινήσεις τους εντάσσονται στη στρατηγική των κρατών. Τα SWFs είχαν μερίδιο 12% στις παγκόσμιες επενδύσεις το 2009 και υπολογίζεται ότι το 2015 τα χαρτοφυλάκιά τους θα αγγίζουν τα 15 τρισ. δολάρια. Η Κίνα, η Ρωσία, το Αμπου Ντάμπι, η Σαουδική Αραβία, η Νότια Κορέα, το Βιετνάμ, η Νορβηγία, είναι χώρες που κινούνται με αυτό τον επενδυτικό τρόπο.

Οι κρατικοκαπιταλιστικές οικονομίες αναμένεται ότι θα βγουν από την κρίση έχοντας υπό τον έλεγχό τους ακόμη μεγαλύτερο κομμάτι της οικονομικής δραστηριότητας. Το αγγλοαμερικανικό μοντέλο βρίσκεται υπό αμφισβήτηση. Οσο η κατάσταση παραμένει προβληματική, οι πολιτικοί θα έχουν τον πρώτο λόγο. Οπως αναφέρει το Foreign Affairs, «μέχρι πρόσφατα το κέντρο των οικονομικών αποφάσεων των ΗΠΑ ήταν η Νέα Υόρκη. Τώρα το κέντρο έχει μεταφερθεί στην Ουάσιγκτον. Η ίδια μετακίνηση έχει γίνει από τη Σαγκάη στο Πεκίνο, από το Σάο Πάολο στην Μπραζίλια». Εχασαν οριστικά, λοιπόν, οι αγορές την πρωτοκαθεδρία; Οι κινήσεις γίνονται ώστε να διευκολυνθούν οι δυνάμεις της αγοράς να ξεπεράσουν τα προβλήματά τους και να επανέλθουν δριμύτερες. Οσοι ονειρεύονται επιστροφή σε κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία, τύπου Σοβιετικής Ενωσης, μάλλον είναι μακριά νυχτωμένοι. Αναγνωρίζεται από πολλές πλευρές όμως ότι μεγάλο πρόβλημα θα είναι όμως αν επιστρέψουμε και στην προ της κρίσης ανεξέλεγκτη κατάσταση. Η κουβέντα για την ελεύθερη αγορά, το χρηματοπιστωτικό σύστημα, τη νέα παγκόσμια οικονομική δομή και τα όρια της ρύθμισης βρίσκεται στην αρχή και θα περάσει από πολλές φάσεις. Μόνο που εμείς στην Ελλάδα έχουμε να λύσουμε προβλήματα περασμένων δεκαετιών.