Φωτεινή Τσαλίκογλου
Kαθηγήτρια στο τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου
όπου διδάσκει Εγκληματολογία και Ψυχολογία.
Άρθρο της στην εφημερίδα "Τα Νέα" - 17/3/2009
Χρυσά δόντια, βραχιόλια, παλιές καρφίτσες, ενθύμια, εικονίσματα, ένα κομπιούτερ, μια ασημένια κορνίζα, ένα δώρο γάμου, ένα κολιέ. Ο ενεχυροδανειστής με επαγγελματική ευσυνειδησία επιδεικνύει στην οθόνη την πραμάτεια της φρίκης.
«Έχουν ανάγκη», λέει στον φακό, «τι να σου κάνουνε οι άνθρωποι, έχουνε να πληρώσουν το ηλεκτρικό, το φροντιστήριο του παιδιού, το νοσοκομείο». Τόσο απλό. Σαν να λέμε «θα πιω τώρα λίγο νερό γιατί διψάω». Ο κόσμος πεινάει και η πείνα του τείνει να «φυσικοποιηθεί» μαζί με τις άθλιες παρενέργειές της. Αυτό που η Χάνα Άρεντ είχε ονομάσει «καθημερινοποίηση του κακού» αποκτά μια αφόρητη επικαιρότητα. Ο εφιάλτης για την ώρα στη χώρα μας αγγίζει πιο πολύ το 24% του πληθυσμού. που ζει κάτω από το όριο της φτώχειας.
Κομμάτια και θρύψαλα το αγαθό της επιβίωσης αλλά και ένα άλλο αγαθό που σήμερα απειλείται και αυτό αφορά όλους. Θα το ονομάσω «η ηθική της ύπαρξης».
Ο καθένας σήμερα κινδυνεύει να ταυτίσει τον εαυτό του με το θύμα μιας υπάρχουσας ή επικείμενης εξαθλίωσης. Η θυματοποίηση εαυτού δεν εξαιρεί κανέναν. Θεωρώ ότι είναι μια από τις σημαντικές παρενέργειες αυτής της πρωτοφανούς κρίσης, καθώς η θυματοποίηση διαμορφώνει μια κουλτούρα ανημπόριας, παθητικοποίησης, αβουλίας, αλλά και οργής, βίας που είτε στρέφεται στον άλλον είτε στον ίδιο τον εαυτό.
Για πρώτη φορά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μια ολόκληρη γενιά έχει χάσει την ελπίδα της για μια καλύτερη ζωή από εκείνη των γονιών της. Το σκοτεινό μέλλον που διαγράφεται αποτελεί τη μόνη βεβαιότητα στην κυρίαρχη αβεβαιότητα.
Συλλογίζεται κανείς πώς μπορεί να νιώθει το άτομο που άφησε ενέχυρο τις βέρες του, τα δόντια του, το ρολόι του, για να συνεχίσει να ζει; Συλλογίζεται κανείς με πόση επισφαλή ψυχική υγεία θα πορευτεί (αν πορευτεί) στη ζωή του; Ο λόγος των ειδικών είναι σαφής όσο δεν ήταν ποτέ. Η Μάργκαρετ Τσαν, γενική διευθύντρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, κατά την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας επισήμανε με κατηγορηματικό τρόπο την έξαρση του αριθμού αυτοκτονιών και των ψυχικών διαταραχών μεταξύ των πληγέντων από την παγκόσμια οικονομική κρίση.
Να θυμηθούμε εδώ τα απονενοημένα διαβήματα «θυμάτων- δραστών» (οι φόνοι των συγγενικών προσώπων, οι αυτοκτονίες του «δράστη», οι ψυχικές καταρρεύσεις, η επίγεια Κόλαση).
Περίπου κάθε τριάντα δευτερόλεπτα ένας άνθρωπος στον κόσμο αυτοκτονεί. Στην Ευρώπη ένα στα τέσσερα άτομα θα εκδηλώσει προβλήματα ψυχικής υγείας τουλάχιστον μία φορά στη διάρκεια της ζωής του, ενώ οι αυτοκτονίες παραμένουν σημαντική αιτία πρόωρου θανάτου με περισσότερους από 50.000
θανάτους τον χρόνο. Η κατάθλιψη, βασική αιτία αυτοκτονίας, υπολογίζεται να είναι την επόμενη δεκαετία η δεύτερη πιο σημαντική παγκοσμίως ασθένεια.
Μεγαλύτερο κίνδυνο αντιμετωπίζουν όσοι ζουν σε χώρες όπου η πλειονότητα ανήκει στην κατηγορία των χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων και όπου οι υπηρεσίες παροχής θεραπείας δεν είναι προσβάσιμες για όλους.
Αυτά όμως τα στοιχεία αφορούν μέχρι και τις αρχές του 2008. Έκτοτε το σκηνικό αλλάζει δραματικά.
Τα καινούργια δεδομένα έρχονται να πλήξουν την αποτελεσματικότητα του ιατρικού, ενδο-ατομικού μοντέλου στην κατανόηση του ψυχικού πόνου. Σε κάθε περίπτωση το «τι συμβαίνει έξω από εμάς» δεν μπορεί να αγνοηθεί για την κατανόηση του «τι συμβαίνει με εμάς». Oι ειδικοί όταν αναλύουν μέσα από μια αποστασιοποιημένη ουδετερότητα φαινόμενα όπως η ανεργία, η φτώχεια, η αυτοκτονία, η κατάθλιψη, όταν επικεντρώνονται σε δείκτες, αριθμούς, όταν εστιάζονται αποκλειστικά και μόνο σε ενδο-ατομικά γνωρίσματα, σε στοιχεία της προσωπικότητας ή σε βιολογικές ιδιαιτερότητες, αφήνουν απ΄ έξω το πιο σημαντικό απ΄ όλα. Το πιο σημαντικό και ταυτόχρονα το πιο δύσκολο να αποδοθεί. Το ατομικό βίωμα της δυστυχίας. Τι σημαίνει να είσαι άνεργος ή απολυμένος; Τι σημαίνει για τον εαυτό σου, για την οικογένειά σου, για τα παιδιά σου; Πώς βιώνεται η νέα εξαθλίωση; Πώς εισπράττεται η βία; Ερωτήματα που δεν μπορεί να αγνοηθούν από τις σχεδιαζόμενες πολιτικές για την έξοδο από την κρίση. Ερώτημα- πρόκληση και για τις επιστήμες του ανθρώπου. Με αυτά τα ερωτήματα έρχονται αντιμέτωπες οι επιστήμες του ανθρώπου. Χρειάζεται να μελετηθεί και να γίνει κατανοητό με ποιο τρόπο και μέσα από ποιους μηχανισμούς το υποκειμενικό βίωμα δι-αρθρώνεται και συν-αρθρώνεται με την κοινωνική, θεσμικά αποδεκτή βία. Μορφή θεσμικά αποδεκτής βίας αποτελεί η φτώχεια, η ανεργία, η απειλή της απόλυσης, μορφή βίας αποτελεί να ζεις με τον τρόμο της επιβίωσης.
Μια βία όμως που τείνει να πάρει τις διαστάσεις ενός «φυσικοποιημένου» κακού, μια βία που δεν θα ποινικοποιηθεί από κανένα δικαστήριο και οι δράστες της θα απολαύουν μια αδιατάρακτη ασυλία.
«Έχουν ανάγκη», λέει στον φακό, «τι να σου κάνουνε οι άνθρωποι, έχουνε να πληρώσουν το ηλεκτρικό, το φροντιστήριο του παιδιού, το νοσοκομείο». Τόσο απλό. Σαν να λέμε «θα πιω τώρα λίγο νερό γιατί διψάω». Ο κόσμος πεινάει και η πείνα του τείνει να «φυσικοποιηθεί» μαζί με τις άθλιες παρενέργειές της. Αυτό που η Χάνα Άρεντ είχε ονομάσει «καθημερινοποίηση του κακού» αποκτά μια αφόρητη επικαιρότητα. Ο εφιάλτης για την ώρα στη χώρα μας αγγίζει πιο πολύ το 24% του πληθυσμού. που ζει κάτω από το όριο της φτώχειας.
Κομμάτια και θρύψαλα το αγαθό της επιβίωσης αλλά και ένα άλλο αγαθό που σήμερα απειλείται και αυτό αφορά όλους. Θα το ονομάσω «η ηθική της ύπαρξης».
Ο καθένας σήμερα κινδυνεύει να ταυτίσει τον εαυτό του με το θύμα μιας υπάρχουσας ή επικείμενης εξαθλίωσης. Η θυματοποίηση εαυτού δεν εξαιρεί κανέναν. Θεωρώ ότι είναι μια από τις σημαντικές παρενέργειες αυτής της πρωτοφανούς κρίσης, καθώς η θυματοποίηση διαμορφώνει μια κουλτούρα ανημπόριας, παθητικοποίησης, αβουλίας, αλλά και οργής, βίας που είτε στρέφεται στον άλλον είτε στον ίδιο τον εαυτό.
Για πρώτη φορά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μια ολόκληρη γενιά έχει χάσει την ελπίδα της για μια καλύτερη ζωή από εκείνη των γονιών της. Το σκοτεινό μέλλον που διαγράφεται αποτελεί τη μόνη βεβαιότητα στην κυρίαρχη αβεβαιότητα.
Συλλογίζεται κανείς πώς μπορεί να νιώθει το άτομο που άφησε ενέχυρο τις βέρες του, τα δόντια του, το ρολόι του, για να συνεχίσει να ζει; Συλλογίζεται κανείς με πόση επισφαλή ψυχική υγεία θα πορευτεί (αν πορευτεί) στη ζωή του; Ο λόγος των ειδικών είναι σαφής όσο δεν ήταν ποτέ. Η Μάργκαρετ Τσαν, γενική διευθύντρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, κατά την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας επισήμανε με κατηγορηματικό τρόπο την έξαρση του αριθμού αυτοκτονιών και των ψυχικών διαταραχών μεταξύ των πληγέντων από την παγκόσμια οικονομική κρίση.
Να θυμηθούμε εδώ τα απονενοημένα διαβήματα «θυμάτων- δραστών» (οι φόνοι των συγγενικών προσώπων, οι αυτοκτονίες του «δράστη», οι ψυχικές καταρρεύσεις, η επίγεια Κόλαση).
Περίπου κάθε τριάντα δευτερόλεπτα ένας άνθρωπος στον κόσμο αυτοκτονεί. Στην Ευρώπη ένα στα τέσσερα άτομα θα εκδηλώσει προβλήματα ψυχικής υγείας τουλάχιστον μία φορά στη διάρκεια της ζωής του, ενώ οι αυτοκτονίες παραμένουν σημαντική αιτία πρόωρου θανάτου με περισσότερους από 50.000
θανάτους τον χρόνο. Η κατάθλιψη, βασική αιτία αυτοκτονίας, υπολογίζεται να είναι την επόμενη δεκαετία η δεύτερη πιο σημαντική παγκοσμίως ασθένεια.
Μεγαλύτερο κίνδυνο αντιμετωπίζουν όσοι ζουν σε χώρες όπου η πλειονότητα ανήκει στην κατηγορία των χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων και όπου οι υπηρεσίες παροχής θεραπείας δεν είναι προσβάσιμες για όλους.
Αυτά όμως τα στοιχεία αφορούν μέχρι και τις αρχές του 2008. Έκτοτε το σκηνικό αλλάζει δραματικά.
Τα καινούργια δεδομένα έρχονται να πλήξουν την αποτελεσματικότητα του ιατρικού, ενδο-ατομικού μοντέλου στην κατανόηση του ψυχικού πόνου. Σε κάθε περίπτωση το «τι συμβαίνει έξω από εμάς» δεν μπορεί να αγνοηθεί για την κατανόηση του «τι συμβαίνει με εμάς». Oι ειδικοί όταν αναλύουν μέσα από μια αποστασιοποιημένη ουδετερότητα φαινόμενα όπως η ανεργία, η φτώχεια, η αυτοκτονία, η κατάθλιψη, όταν επικεντρώνονται σε δείκτες, αριθμούς, όταν εστιάζονται αποκλειστικά και μόνο σε ενδο-ατομικά γνωρίσματα, σε στοιχεία της προσωπικότητας ή σε βιολογικές ιδιαιτερότητες, αφήνουν απ΄ έξω το πιο σημαντικό απ΄ όλα. Το πιο σημαντικό και ταυτόχρονα το πιο δύσκολο να αποδοθεί. Το ατομικό βίωμα της δυστυχίας. Τι σημαίνει να είσαι άνεργος ή απολυμένος; Τι σημαίνει για τον εαυτό σου, για την οικογένειά σου, για τα παιδιά σου; Πώς βιώνεται η νέα εξαθλίωση; Πώς εισπράττεται η βία; Ερωτήματα που δεν μπορεί να αγνοηθούν από τις σχεδιαζόμενες πολιτικές για την έξοδο από την κρίση. Ερώτημα- πρόκληση και για τις επιστήμες του ανθρώπου. Με αυτά τα ερωτήματα έρχονται αντιμέτωπες οι επιστήμες του ανθρώπου. Χρειάζεται να μελετηθεί και να γίνει κατανοητό με ποιο τρόπο και μέσα από ποιους μηχανισμούς το υποκειμενικό βίωμα δι-αρθρώνεται και συν-αρθρώνεται με την κοινωνική, θεσμικά αποδεκτή βία. Μορφή θεσμικά αποδεκτής βίας αποτελεί η φτώχεια, η ανεργία, η απειλή της απόλυσης, μορφή βίας αποτελεί να ζεις με τον τρόμο της επιβίωσης.
Μια βία όμως που τείνει να πάρει τις διαστάσεις ενός «φυσικοποιημένου» κακού, μια βία που δεν θα ποινικοποιηθεί από κανένα δικαστήριο και οι δράστες της θα απολαύουν μια αδιατάρακτη ασυλία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου