Υπέροχοι Τροπικοί

Νίκος Μπακουνάκης
Δημοσιογράφος - Άρθρο του στην εφημερίδα "Το Βήμα" - 7/12/2008

Περισσότεροι από 12.000 άνθρωποι επισκέφθηκαν στις 28 Νοεμβρίου το Μουσείο Μπρανλί στο Παρίσι, στις όχθες του Σηκουάνα, ένα από τα καινούργια μουσεία της γαλλικής πρωτεύουσας, για τις ειδικές εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν εκείνη την ημέρα με την αφορμή των 100ών γενεθλίων του ανθρωπολόγου και εθνολόγου Κλοντ Λεβί-Στρος. Πραγματική κοσμοσυρροή για έναν επιστήμονα ο οποίος άνοιξε πολύ ενωρίς τον δρόμο για τη γνωριμία μας με τον «άγριο», τον «άλλο», τον «διαφορετικό», τελικά για τη γνωριμία μας με την ουσία του ανθρώπινου.

Ο Κλοντ Λεβί-Στρος μάς έδειξε, μελετώντας τις τελετουργίες των «απολίτιστων», ότι και οι κοινωνίες των «πολιτισμένων» έχουν ανάγκη από αυτές, ιδιαίτερα σήμερα σε μια εποχή ισοπέδωσης, με συμπτώματα εντονότερα σε κοινωνίες ρηχές σαν τη δική μας.

Επιστήμες που προϋποθέτουν μια κουλτούρα παγκοσμιότητας, η ανθρωπολογία και η εθνολογία δεν είναι τυχαίο ότι αναπτύχθηκαν σε χώρες που υπήρξαν αυτοκρατορίες και που απέκτησαν αποικιακή εμπειρία. Και όχι μόνο αναπτύχθηκαν αλλά γνώρισαν και την υποδοχή. Ισως αυτός είναι ο λόγος που σε χώρες σαν τη δική μας δεν μπορούν να αναπτυχθούν και να αποκτήσουν επιστημονική και κοινωνική αναγνωρισιμότητα επιστήμες όπως η ανθρωπολογία, η κοινωνική ανθρωπολογία κ.ά.

Μπορεί να υπάρχουν σχετικές σχολές και τμήματα στα πανεπιστήμια, αλλά διακρίνονται για την εσωστρέφειά τους, για μια παραγωγή εσωτερικής κατανάλωσης. Δεν είναι τυχαίο ότι μόνο η λαογραφία απέκτησε κοινωνικό ρόλο στην Ελλάδα, ίσως γιατί έδωσε τα στοιχεία συγκρότησης μιας εθνικής ταυτότητας. Όλα τα άλλα φαίνεται ότι δεν τα έχουμε πια ανάγκη.

Άλλωστε είμαστε μια κοινωνία που μένει στον αφρό και που δεν διακατέχεται από την ανάγκη της αυτογνωσίας αλλά ούτε και από την ανάγκη της γνωριμίας με τον άλλο. (Είναι τυχαία τα φαινόμενα ρατσισμού στην Ελλάδα; Η εμφάνιση συμπεριφορών αποκλεισμού;)

Για να ξαναγυρίσω στον Κλοντ Λεβί-Στρος, η εθνολογία ήταν γι' αυτόν ένα είδος κοσμοπολιτισμού. Ο κοσμοπολιτισμός του νομάδα. Σπούδασε νομικά και φιλοσοφία αλλά παθιάστηκε περισσότερο με την πολιτική και την πολιτική σκέψη. Άρχισε να κερδίζει τα προς το ζην ως καθηγητής σε λύκειο και η αποφασιστική στιγμή της ζωής του ήρθε στις αρχές του 1935, όταν έφυγε για τη Βραζιλία.

Την αναχώρησή του την αφηγείται στο μείζον βιβλίο του Θλιβεροί Τροπικοί. Γύρω στα 1930 άρχισε να διαδίδεται μεταξύ των νεαρών φιλοσόφων ότι υπήρχε ένας κλάδος που τον έλεγαν εθνολογία και που δεν είχε αναγνωριστεί επισήμως, παρ' ότι στο Παρίσι είχε ιδρυθεί Ινστιτούτο Εθνολογίας και το παλιό Εθνογραφικό Μουσείο είχε μετονομαστεί σε Μουσείο του Ανθρώπου.

Οι Θλιβεροί Τροπικοί εκδόθηκαν το 1955. Η υποδοχή ήταν πρωτοφανής. Ο Μισέλ Λερίς, ο Μορίς Μπλανσό, ο Ζορζ Μπατάιγ, ο Ρεϊμόν Αρόν το αγκάλιασαν. Το περιβάλλον των εθνολόγων ήταν πιο συγκρατημένο. Το 1958 εκδόθηκε η Δομική Ανθρωπολογία, ένα βιβλίο που το πρόσεξαν και το σχολίασαν οι φιλόσοφοι, οι κοινωνιολόγοι, οι ιστορικοί. Ακολούθησαν ύστερα από λίγα χρόνια τα επίσης θρυλικά βιβλία Ο τοτεμισμός σήμερα και Η άγρια σκέψη, με την οποία εγκαινιάζεται η μόδα του στρουκτουραλισμού. Ακριβώς λόγω αυτής της μόδας, τις δεκαετίες του'60 και του 70, το όνομα του Κλοντ Λεβί-Στρος συνδέθηκε με τα ονόματα του Φουκό, του Λακάν, του Μπαρτ.

Έλεγε αργότερα ότι αυτό το ανακάτεμα τον εκνεύριζε. Αν τον ένωνε κάτι μ' αυτούς, όπως πάλι ο ίδιος έλεγε, ήταν οι αυταπάτες.

Το 1973 έγινε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας. Στην ομιλία του είχε πει, κάνοντας αίσθηση: «Όταν περνάει κανείς τη ζωή του μελετώντας τις τελετουργίες μακρινών λαών, δεν έχει λόγο να μη σέβεται τις τελετουργίες της κοινωνίας μέσα στην οποία γεννήθηκε και στην οποία ζει». Μεγάλο μάθημα.