Παύλος Τσίμας
Δημοσιογράφος
Άρθρο του στην εφημερίδα "Τα Νέα" - 17/12/2011
Ιστολόγιο περιοδικής αρθρογραφίας από το Νομό Κορινθίας και όχι μόνο.
Ενα από τα κρισιμότερα θέματα των επόμενων εβδομάδων θα είναι η τύχη των ελληνικών τραπεζών. Πολλά απ’ όσα διαβάζετε ή ακούτε, άλλωστε, αυτή την περίοδο έχουν να κάνουν, αδιαφανώς και υπογείως, με τις τράπεζες και το ποιος θα τις ελέγχει. Ολοι γνωρίζουμε ότι μετά το μεγάλο «κούρεμα» των ελληνικών ομολόγων και την έκθεση της ΒlackRock την επόμενη εβδομάδα, όλες οι ελληνικές τράπεζες θα είναι στην ουσία απολύτως εξαρτώμενες από κρατικά (ουσιαστικά ευρωπαϊκά) κεφάλαια. Το μεγάλο δίλημμα είναι ποιος θα διοικεί τις τράπεζες, με ποια κριτήρια και ποια μέθοδο.
Ο κ. Παπανδρέου, αλλά και η μεγάλη μερίδα των βουλευτών του ΠΑΣΟΚ, υποστήριζαν την ανάγκη να πάρει το κράτος κοινές μετοχές και στην ουσία να τις διοικεί. Είναι μια άποψη «φιλολαϊκή» και φαινομενικά λογική, η οποία όμως μπορεί να αποδειχθεί άκρως προβληματική για το μέλλον της χώρας. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως μερικές τράπεζες ξεπέρασαν κάθε όριο αδιαφάνειας και κακοδιαχείρισης. Κατά τη γνώμη ξένων ειδικών, μάλιστα, η ελληνική οικονομία δεν θα πάει ποτέ μπροστά αν δεν εξυγιανθεί αυτό το κομμάτι του τραπεζικού συστήματος που συντηρούσε για χρόνια μη βιώσιμες επιχειρήσεις σε διαφόρους κλάδους και εξυπηρετούσε πολιτικά και άλλα συμφέροντα. Αυτό το κομμάτι πρέπει πράγματι να «τιμωρηθεί» γιατί η κατάστασή του δεν οφείλεται σε κακοτυχία ούτε στο ότι αγόρασε ομόλογα της Ελληνικής Δημοκρατίας. Θα φανεί, εξ άλλου, ποια τράπεζα ανήκει σε ποια κατηγορία όταν δημοσιοποιηθούν τα ευρήματα της ΒlackRock.
Αυτό που προβληματίζει, αν δεν συνιστά εφιάλτη, είναι η κρατικοποίηση όλου του τραπεζικού συστήματος. Ποιος μπορεί να εμπιστευθεί το σημερινό πολιτικό σύστημα για τη διαχείριση του συνόλου των τραπεζών; Θα δώσουμε, δηλαδή, τον απόλυτο έλεγχο της πραγματικής οικονομίας στο πολιτικό σύστημα που κατάφερε να χρεοκοπήσει και τη χώρα και τα κόμματα «επιχειρήσεις» ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ.; Αντιλαμβάνεσθε ότι θα μπορεί κάποιος πολιτικός να παίζει τον... Πούτιν ελέγχοντας τις προβληματικές επιχειρήσεις του Τύπου ή τη δανειοδότηση άλλων εταιρειών; Θα ξαναγυρίσουμε, δηλαδή, στις παλιές εποχές όπου ένας υπουργός έδινε εντολή για δάνεια; Νομίζω ότι θα είναι μεγάλη καταστροφή, ότι θα μιλάμε για τη δημιουργία όχι μιας ακόμη, αλλά πολλών «Αγροτικών». Γι’ αυτό και είναι ύποπτο, αν όχι αστείο, να ακούς κάποιους πολιτικούς να μιλούν πάλι για νέο δημόσιο πυλώνα του τραπεζικού συστήματος...
Είναι λογικό οι πολιτικοί να φλερτάρουν με την ιδέα της πλήρους κρατικοποίησης. Προσλήψεις δεν μπορούν να κάνουν, ρουσφέτια πολύ δύσκολα, το μόνο που θα απομένει σε μια επόμενη κυβέρνηση για να μοιράσει λεφτά θα είναι οι τράπεζες και ο ΟΠΑΠ.
«Ωραία», θα πείτε, «και πώς θα προστατεύσει το ελληνικό Δημόσιο τα κεφάλαια που θα βάλει, και έχει ήδη βάλει, για την επανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών»; Το καλό είναι ότι για τον ίδιο στόχο ενδιαφέρονται και οι Ευρωπαίοι, που στο κάτω κάτω είναι εκείνοι που έχουν βάλει τα χρήματα. Λύσεις υπάρχουν και έχουν δοκιμασθεί σε άλλες χώρες. Υπάρχουν, π.χ., κοινές μετοχές ειδικού σκοπού που δίνουν δικαίωμα βέτο στο Δημόσιο για σημαντικές αποφάσεις και τη δυνατότητα να πουλήσει τις μετοχές του με σημαντικό κέρδος μέσα σε σύντομο διάστημα. Αυτή η λύση μπορεί να προκριθεί για τις τράπεζες που (α) έχουν μετόχους που βάζουν χρήματα για την ενίσχυσή τους, (β) βρίσκουν πρόσθετα κεφάλαια από άλλες πηγές και (γ) παρουσιάζουν ένα αξιόπιστο επιχειρηματικό σχέδιο περικοπών και νοικοκυρέματος.
Καλώς ή κακώς, είτε μισούμε είτε αγαπάμε τις τράπεζες, δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτές έως ότου πεθάνει ο καπιταλισμός. Η επόμενη ημέρα της ελληνικής οικονομίας θα έχει ανάγκη τράπεζες με ρευστό, που θα παίρνουν ρίσκα και θα λειτουργούν με βάση τραπεζικά και μόνο κριτήρια. Για να είναι, όμως, πειστική οιαδήποτε σοβαρή ενδιάμεση λύση σε σχέση με τον ρόλο του κράτους, είναι ανάγκη οι εποπτικές αρχές, οι πολιτικοί, αλλά και ο υγιής τραπεζικός κλάδος να συνεισφέρουν στην εξυγίανση του τραπεζικού συστήματος. Αλλιώς οι ανομίες και υπερβολές κάποιων θα παρασύρουν μαζί και τους υγιείς και νοικοκύρηδες του κλάδου. Πράγμα που πέρα από το ότι είναι άδικο, μπορεί να υπονομεύσει την ποθούμενη επαναλειτουργία της πραγματικής οικονομίας.
Παρακολουθούμε τελευταία, καθώς μπήκαμε σε τροχιά (έστω και μεγαλύτερης διάρκειας) εκλογών και πολιτικών αλλαγών, να αρχίζει μια δημόσια συζήτηση, όπου πρωτοστατούν κυβερνητικά στελέχη του ΠΑΣΟΚ της προηγούμενης, αλλά και της παρούσας κυβέρνησης. Αλλοι ομιλούν και γράφουν για την ανασυγκρότηση της... Κεντροαριστεράς! Αλλοι εξαντλούνται στην ανάλυση των διεθνών συνθηκών, από... προοδευτική βέβαια σκοπιά!
Μερικοί μάλιστα, ακόμα πιο... τολμηροί, αρχίζουν να ομιλούν για... λάθος συνταγή και λάθη στην υλοποίησή της, από το οικονομικό επιτελείο! Και το ακόμα πιο "κουφό", ο ίδιος ο κ. Παπανδρέου, απελευθερωμένος από το κυβερνητικό άγχος, με συνεντεύξεις και δηλώσεις του στα διεθνή μέσα παίρνει... αποστάσεις από την κυβέρνησή του!
Βλέπω, σύντομα, αυτή τη διετία του μνημονίου εντελώς "πολιτικά ορφανή"! Δεν θα την αναγνωρίζει κανείς ως δική του... Θα 'ναι αγνώστων πατρός και μητρός! Αντί οι υπουργοί, που με τις υπογραφές τους γίνεται ό,τι γίνεται, να μας εξηγήσουν γιατί συμβαίνουν αυτά που συμβαίνουν με το "χαράτσι" στους λογαριασμούς της ΔΕΗ, με την "εφεδρεία", τη φορολογία, την ανεργία και την ακραία ύφεση που ζει η χώρα, αρθρογραφούν με... πάθος για την Κεντροαριστερά, για μια "νέα πολιτική αρχή" και πως... πάλι θα σώσουν τη χώρα στον νέο πολιτικό κύκλο που αρχίζει, μετά το τέλος της μεταπολίτευσης.
Προφανώς η πολιτική ζωή της χώρας έχει ανάγκη και από "συνέχεια" και από "τομές". Και από κάποια "παλιά" πρόσωπα και από "καινούργια". Αλλά αυτό δεν γίνεται με... τέτοιου τύπου "φυγή προς τα μπρος", καθώς υπάρχει κίνδυνος, με τούτα και με κείνα, να προλάβουν να... γελοιοποιήσουν και το μέλλον! Απαιτούνται άλλου τύπου προσεγγίσεις.
Οσοι αμφιβάλλουν, θα το αντιληφθούν στις επερχόμενες εκλογές... Πολύ περισσότερο, όσοι συμμετείχαν σε ό,τι συνέβη τα τελευταία χρόνια και κάνουν ότι δεν... συμμετείχαν και... τυρβάζουν γενικώς περί άλλες υψιπετείς ιδέες! Βέβαια, στους πολιτικούς κύκλους υπάρχει η θεωρία ότι ο "κόσμος ξεχνάει γρήγορα". Οντως, όταν βλέπει κανείς τους νεοδημοκράτες υπουργούς της κυβέρνησης Καραμανλή σε ρόλο όψιμων... σωτήρων της χώρας, χωρίς να τους λέει κανένας τίποτα, όλα είναι πιθανά!
Ελπίζουμε ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει. Εν πάση περιπτώσει, το ΠΑΣΟΚ έχει υποστεί ενός είδους... "καθολική αυτοαναίρεση". Το ίδιο και μια κατηγορία στελεχών του. Η "επιστροφή" στον πολιτικό χώρο του και την κοινωνική βάση του δεν γίνεται με "παπαρολογίες"... Ιδίως όταν πολλά στελέχη του έχουν μετακινηθεί σε πιο φιλελεύθερες θέσεις. Δεν είναι εξ ορισμού κακό...
Αρκεί να το ομολογήσουν και να κινηθούν δεόντως. Η ψευδο-μεταμφίεση είναι το κακό... και η επίκληση ενός ανύπαρκτου πλέον... ιστορικού ΠΑΣΟΚ.
Η συγκέντρωση πραγματοποιείται σε εστιατόριο της Σοφοκλέους με την ελπίδα να μετατραπεί σε εκκλησία του Δήμου: «θέλουμε η συνάντησή μας να θυμίζει συνέλευση», αναφέρει η πρόσκληση.« Να πάρουν τον λόγο όλοι και να πουν τη γνώμη τους, να συμφωνήσουμε ή να διαφωνήσουμε, να πλακωθούμε αν είναι ανάγκη, αλλά και να καταλήξουμε στο πλαίσιο αρχών που μας εκφράζει σήμερα. Στον διάλογο αυτό καλωσορίζουμε όλους τους φίλους μας και όλους όσους έχουν την διάθεση να συμμετέχουν, χωρίς διακρίσεις και χωρίς αποκλεισμούς. Ελπίζουμε ότι θα βρεθούν μαζί μας και πολιτικοί, πρόθυμοι να μας ακούσουν και έτοιμοι να δεσμευτούν». Κατά την κομψή έκφραση, ο κ. Ραγκούσης «δηλώνει παρών», όχι για πρώτη φορά. Η αποψινή εκδήλωση στο Baccaro εντάσσεται στο πλαίσιο των συναντήσεων της ομάδας «Π80» με την οποία νιώθουν οικειότητες οι πασπίτες της δεκαετίας του ΄80 (όπου «π» πασόκ, πασπ, πολιτική). Υπολογίζεται ότι με την ευρύτερη ομάδα συνομιλούν περί τα 300 άτομα.
Το κάλεσμα δεν έχει ιδεολογικό στίγμα. Χρησιμοποιεί όρους ηθογραφίας λέγοντας ότι πρέπει να καταπολεμηθεί «η διαφθορά, η φοροδιαφυγή, η σπατάλη, τα φέουδα, τα προνόμια, η κλεπτοκρατία, η γραφειοκρατία, η αναποτελεσματικότητα, το πελατειακό κράτος». Κάποιος άλλος από τους «παρόντες» των ημερών λέει ότι ο κ. Ραγκούσης κάνει πολύ φασαρία χωρίς να έχει να επιδείξει έργο. Και δεν αναφέρεται στην περίοδο της πίκας και των ταξιτζήδων. Αναφέρεται στην μεταρρύθμιση την οποία εμφανίζεται να έχει κάνει ο κ. Ραγκούσης. Λέγει λοιπόν χαρακτηριστικά ο αντίπαλος ότι «οι μεταρρυθμίσεις δεν γίνονται με νομοσχέδια», θέλοντας να υποτιμήσει τον «Καλλικράτη». Δεν ξέρουμε αν οι συνενώσεις των Δήμων θα καταγραφούν ως επανάσταση όμως οι ζυμώσεις που έγιναν δημιούργησαν ιδιαίτερη ανησυχία στους φερέλπιδες αρχηγούς αλλά και στους ανθρώπους του προέδρου. Ο κ. Ραγκούσης ανέπτυξε δικό του δίκτυο ανθρώπων σε όλους τους νομούς. Εστησε «προσωπικό μηχανισμό». Δεν ξέρουμε πού θα του βγουν όλα αυτά. Ετσι όπως διαμορφώνονται οι ισορροπίες μπορεί να ελπίζει στα καλύτερα και να φοβάται τα χειρότερα.
Πολλή υποκρισία βγήκε στην επιφάνεια με το επεισόδιο της Σχολής Ευελπίδων. Αίφνης όλοι επέδειξαν με εντυπωσιακό τρόπο την ευαισθησία τους για το δημοκρατικό πολίτευμα και την ανάγκη προστασίας του.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως πρέπει όλοι μας να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί με τον ρόλο των άκρων και τους τυχόν οπαδούς μιας αριστερής, δεξιάς ή αριστεροδεξιάς χούντας. Η ιστορία έχει αποδείξει, παγκοσμίως, ότι οι μεγάλες κρίσεις σαν και αυτή που βιώνει η Ευρώπη οδηγούν σε πολέμους, εμφύλιες συρράξεις και την επικράτηση των άκρων. Οι σειρήνες των άκρων δεν πρέπει να σαγηνεύσουν κανέναν και αντιθέτως μέσα από τη δημοκρατία θα προκύψουν νέες λύσεις που να πείθουν.
Αναρωτιέμαι, όμως, πού ήταν όλη αυτή η ευαισθησία, που σήμερα ξεχειλίζει, όταν έπρεπε να προστατευθεί η μεταπολιτευτική δημοκρατία από τα ακραία συμπτώματα σήψης και παρακμής. Προσπαθώ να μπω στο μυαλό ενός «ψαγμένου» ευέλπιδος, ο οποίος έχει εισαχθεί στη Σχολή μέσω Πανελληνίων και συνεπώς έχει κάποιο επίπεδο. Είναι πολύ πιθανό να γνωρίζει ο νεαρός εύελπις ότι η Ελλάδα αγόρασε γερμανικά τανκς σε απίστευτα υψηλή τιμή χωρίς, έως πολύ πρόσφατα, να έχει αγοράσει πυρομαχικά γι’ αυτά. Ναι, όπως το ακούτε, ή μάλλον το διαβάζετε. Μην ψάχνετε πολύ να βρείτε τι φταίει... Ή μήπως ο νεαρός εύελπις δεν ακούει και δεν μαθαίνει για το πόσο κόστισαν διάφορα άλλα εξοπλιστικά συστήματα από τα οποία... έλειπαν, πάλι για προφανείς λόγους, κάποια άκρως απαραίτητα συστήματα;
Η σήψη, η παρακμή και η γενικευμένη ατιμία χωρίς τιμωρία έχουν οδηγήσει ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας στα άκρα, είτε στα δεξιά είτε στα αριστερά. Οι όψιμοι λαϊκιστές αγνοούσαν τα φαινόμενα όταν τα έβλεπαν μπροστά στα μάτια τους και προτιμούσαν να ασχολούνται με το lifestyle ή να γίνονται απολογητές αυτού του σάπιου ψευτοκατεστημένου φωνάζοντας «διαφθορά, πού την είδατε βρε παιδιά τη διαφθορά;». Ο νεαρός εύελπις, όμως, όπως και ο νεαρός διαδηλωτής από την άλλη πλευρά, δικαιούνται να είναι οργισμένοι όταν ο ένας θα πληρωθεί ελάχιστα για να κάνει βάρδια σε κάποιο ακριτικό νησί και ο άλλος δεν μπορεί να βρει δουλειά.
Δεν δικαιολογώ, και δεν θα το κάνω ποτέ, τις ακραίες συμπεριφορές και την ανομία. Η ελληνική δημοκρατία, όμως, προκειμένου να μην απειλείται από τα άκρα, πρέπει να βρει τη δύναμη να αυτοεξυγιανθεί για να μπορέσει να δώσει ελπίδα, δουλειές και μια προοπτική στους νέους που σήμερα ψάχνουν μανιωδώς να δουν αν μπορούν να βρουν μια δουλειά κάπου μακριά από εδώ...
Η βαρύτερη από τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης είναι η ίδια η σύνθεσή της. Κι αυτό ισχύει είτε συνονθυλευματική την θεωρήσουμε είτε κατά βάθος συμπαγή, παρά τις επιφανειακές διαφοροποιήσεις, αφού είναι συνεπής προς τις σωτηριολογικές συνταγές που διακινούνται αυτήν την εποχή στην Ευρώπη. Την υποβάθμιση της πολιτικής και την ταυτόχρονη εξύψωση του ρόλου των τεχνοκρατών προβλέπουν (αν δεν επιβάλλουν) οι συνταγές αυτές, όπως το βλέπουμε ήδη στην Ελλάδα και στην Ιταλία. Και την εκπαραθύρωση της ιδεολογίας, που κατακρίνεται σαν πράγμα γερασμένο και αντιπαραγωγικό, ώστε να βρουν χώρο για να προελάσουν οι «χρήσιμοι», όποιον θεό κι αν πιστεύουν, δηλαδή όποιες αντιλήψεις κι αν έχουν.
Η αδιαφορία της νέας κυβέρνησης για ιδεολογίες και λοιπά λιανά (που είναι κι αυτή μια νέου τύπου ιδεολογία) γίνεται ολοφάνερη με την άνευ προβληματισμού συμπερίληψη του ΛΑΟΣ στους νομείς της εξουσίας (το ’λεγε και το ξανάλεγε, βέβαια, ο κ. Καρατζαφέρης ότι σύντομα θα πρωθυπουργεύσει, αλλά εμείς είχαμε αλλού το μυαλό μας). Περισσότερες και ηχηρότερες ήταν οι αντιδράσεις στο Ευρωκοινοβούλιο, για τον εξαγνισμό που προσφέρει σε ακραίες θέσεις η κυβέρνηση, δίκην κολυμβήθρας του Σιλωάμ, παρά εδώ. Οι Ευρωπαίοι σοσιαλιστές δήλωσαν την οδυνηρή έκπληξη ή την αντίθεσή τους, ενώ από τους ημεδαπούς συντρόφους τους βρέθηκαν μόλις 101 στελέχη συν δυο - τρεις βουλευτές που διαμαρτυρήθηκαν για τη σύμπραξη του κόμματός τους με την ξενοφοβική και αντισημιτική Ακροδεξιά. Αν τον ΛΑΟΣ τον είχε στείλει στην εξουσία η λαϊκή ψήφος ή αν το ΠΑΣΟΚ και η Ν.Δ. είχαν πολιτευθεί προεκλογικά λέγοντας ότι προσβλέπουν σε κυβερνητική συνεργασία με το κόμμα του κ. Καρατζαφέρη, τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά και οι αντιδράσεις άλλου τύπου.
Δεύτερο γνώρισμα της κυβέρνησης, αυτό που ευθύς εξαρχής έσπευσε να επισημάνει ο διορισθείς επικεφαλής της: «Δεν είμαι πολιτικός», είπε ο κ. Παπαδήμος (αλλά κι αυτό είναι μια νέου τύπου πολιτική). Σίγουρα το ύφος του ήταν διαφορετικό από το βαρύ κι ασήκωτο ύφος που φορούσε ο κ. Π. Ψωμιάδης κάθε φορά που έκανε κι αυτός, ναρκισσευόμενος, την ίδια δήλωση, σαν να ’θελε να μας πει ότι οι πολιτικοί, όλοι, είναι κάτι το μαγαρισμένο και το μολυσματικό. Μολαταύτα ο τόνος της απαξίωσης υπήρχε, απόρροια και της αίσθησης υπεροχής που έχει όποιος καλείται να βγάλει τα κάστανα από φωτιά που άλλοι την άναψαν και δεν μπορούν να την σβήσουν μόνοι τους. Για την ανυποληψία στην οποία έχει περιέλθει η κάστα των πολιτικών, η ευθύνη βαραίνει πρωτίστως τους ίδιους. Αλίμονο, όμως, αν φτάσουμε να πιστέψουμε ότι το ανώτατο στάδιο της δημοκρατίας είναι μια διακυβέρνηση από «ειδήμονες» ή «αρίστους», μη εξουσιοδοτημένους και νομιμοποιημένους εκλογικά. Καλοί καγαθοί οι αρχαίοι ημών, αλλά δεν χρειάζεται ν’ αναστήσουμε και την κυβερνητική του Πλάτωνα.
Ποιος είναι ο ρόλος του «εθνικού φοροεισπράκτορα»; Όπως υποδηλώνει η υπογραφή του, κάποιος που μαζεύει χρήμα, πιέζει τους οφειλέτες για να καταθέσουν άμεσα τα χρωστούμενα. Ο αυτόκλητος σωτήρας προειδοποιεί: πληρωμή ή «περαίωση ζωής», δηλαδή εις θάνατον. Αυτά μόνο στα μυθιστορήματα συμβαίνουν. Πράγματι ο «εθνικός φοροεισπράκτορας» είναι ήρωας του Πέτρου Μάρκαρα στο βιβλίο «Περαίωση», το δεύτερο από την «Τριλογία της κρίσης» (εκδόσεις Γαβριηλίδη). Πρόκειται για ένα βιβλίο που θέτει ένα βασικό ηθικό δίλημμα στον αναγνώστη και τούτο αφορά το δικαίωμα ενός ατόμου να τιμωρεί με φόνο όσους κλέβουν την εφορία, συμβάλλοντας έτσι στη μαζική δυστυχία, τις περικοπές των μισθών, τη σμίκρυνση του κοινωνικού κράτους. Ο αστυνόμος Χάριτος αναλαμβάνει να εντοπίσει τον δολοφόνο ενώ γύρω του όλοι σιγομουρμουρίζουν ότι πρέπει να τον αφήσει να δράσει. Η σύζυγος του αστυνομικού, η κυρία Αδριανή με τις παροιμίες της, μια γυναίκα αφιερωμένη στα σουτζουκάκια και το δελτίο ειδήσεων, μια γυναίκα με ακέραιο πνεύμα, χαίρεται με τους φόνους. Εξίσου χαίρονται και συνάδελφοι του Χαρίτου, που βλέπουν στο πρόσωπο του εκδικητή έναν υπερασπιστή των αδυνάτων.
Είναι αξιοθαύμαστο το πόσες αλήθειες μπορούν να χωρέσουν 400 σελίδες. Ο αναγνώστης του μέλλοντος θα έχει σαφή εικόνα για την Αθήνα της κρίσης αν και ορισμένες λεπτομέρειες θα μοιάζουν ακραίες. Ο Χάριτος περιδιαβαίνει όλη την Αθήνα, πότε με το περιπολικό, πότε με το δικό του Σέατ ή με τα πόδια. Θα λέγαμε ότι υπάρχει μια εμμονή με την περιγραφή της κίνησης στο δρόμο: την τάδε ώρα έχει μποτιλιάρισμα, την άλλη είναι εύκολη η διέλευση. Αυτές οι λεπτομέρειες συνθέτουν το οικονομικό και συνδικαλιστικό τοπίο. Οι δρόμοι κλείνουν επειδή γίνεται πορεία, οι δρόμοι ανοίγουν όταν έχουν απεργία τα ταξί, οι αθηναίοι κλειδώνουν το αμάξι για να κάνουν οικονομία στη βενζίνη. Μικρές αναφορές, περάσματα, που συμβάλλουν στη γενική εντύπωση που αφήνει η αφήγηση και εξηγεί γιατί οι «Αγανακτισμένοι» μαθαίνοντας τη δράση του «εθνικού φοροεισπράκτορα» γίνονται «Ενθουσιασμένοι».
Από την ταυτότητα των θυμάτων ο αναγνώστης θυμάται ή μαθαίνει ποιες είναι οι κοινωνικές ομάδες που λειτουργούν εγωιστικά. Πρώτος νεκρός ένας μεγαλογιατρός του Κολωνακίου, με έπαυλη στην Εκάλη, επιβλητικό εξοχικό σε νησί και ανεκτίμητη συλλογή από έργα τέχνης. Δηλώνει 50.000 ευρώ το χρόνο καθώς δεν κόβει αποδείξεις. Κατά την ανάκριση γίνεται σαφές ότι το κράτος δεν λειτουργεί αφού κανένας δεν αναλαμβάνει την ευθύνη για την έκταση του φαινομένου. Οι εφοριακοί λένε ότι εφόσον τόσες αποδείξεις έχει κόψει, τόσα θα δηλώσει. Η αστυνομία λέει ότι δεν μπορούσε να παρέμβει αφού δεν είχε κληθεί. Το Σώμα Δίωξης Οικονομικού Εγκλήματος ομολογεί ότι δεν επαρκεί για να ελέγξει τόσους φοροφυγάδες. Ο δολοφόνος υπολογίζει τα έσοδα και δίνει διορία στο θύμα: τα λεφτά στη ΔΟΥ ή «περαίωση ζωής». Με τον ίδιο τρόπο απειλεί έναν πανεπιστημιακό που παίρνει όλα τα ερευνητικά προγράμματα για την εταιρία του, έναν συνδικαλιστή που πολιτεύτηκε πριν το ρίξει στα επιδοτούμενα αιολικά πάρκα, και έναν ιδιοκτήτη Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών Κέντρων ο οποίος αφήνει τα χρέη να αβγατίζουν, κάνει ρύθμιση πληρώνοντας την πρώτη δόση, παίρνει ενημερότητα και συνεχίζει την πορεία με τον ίδιο τρόπο, δάνεια- ρύθμιση, ξανά και ξανά.
Εκτός από τις αγωνίες της δουλειάς ο Χαρίτος έχει και τα της κόρης του, της Κατερίνας, η οποία αφού σπούδασε, έκανε μεταπτυχιακά, βρίσκεται στο σημείο μηδέν. Δεν μπορεί να ζήσει από τη δικηγορία ούτε από τον μισθό του άντρα της, που είναι γιατρός σε δημόσιο νοσοκομείο. Από τον περικομμένο μισθό βοηθά και ο Χαρίτος αλλά η κόρη δεν μπορεί να το δεχτεί. Αποφασίζει να πάει στην Αφρική, να δουλέψει μερικά χρόνια στην Αφρική, στην Ύπατη Αρμοστεία Προσφύγων του ΟΗΕ. Μόλις βολευτεί, λέει, θα την ακολουθήσει και ο σύζυγος, ο οποίος ψάχνει θέση στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα. Έτσι παράλληλα με την αναζήτηση του δολοφόνου παρουσιάζεται στο βιβλίο και το κύμα μετανάστευσης των επιστημόνων. Η ιστορία αποκτά ενδιαφέρον και από ένα επιπλέον στοιχείο, από τον τρόπο που δολοφονούνται τα θύματα και τις τοποθεσίες όπου αφήνονται τα θύματα. Ας μην τα αποκαλύψουμε όμως αφού υποτίθεται ότι είναι αστυνομικό μυθιστόρημα.
Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα κοινωνικό και πολιτικό βιβλίο το οποίο εντάσσεται στην παράδοση του «Νουάρ της Μεσογείου» ή «Αστυνομικού του Νότου», δίπλα στα βιβλία του Ζαν- Κλοντ Ιζό (Μασσαλία), του Μανουέλ- Βάθκεθ Μονταλμπάν (Βαρκελώνη), του Αντρέα Καμιλέρι (επινοημένη Βιγκάτα). Σε όλους αυτούς τους συγγραφείς το έγκλημα είναι το πρόσχημα για να φωτογραφηθεί η εποχή, για να κριθούν τα ήθη. Σε όλους πρωταρχική αγωνία είναι ο προσδιορισμός της δικαιοσύνης. Η δικαιοσύνη είναι κάτι σχετικό, που δεν χωρά σε λεξικό, κι ας επιμένει ο Χαρίτος να ψάχνει τις λύσεις στα λήμματα του Δημητράκου.